خداوند و بهشتیان

«هم و أزواجهم فی ظلال على الأرائک متکؤن» کلمه ظلال جمع ظل است که به معناى سایه است. بعضى گفته اند: جمع ظله- به ضمه ظاء- است، که به معناى سایبان (و چتر) یا سقف یا درخت و یا امثال اینها است که مانع از نفوذ نور خورشید مى شود. و کلمه ارائک جمع أریکه است که به معناى هر چیزى است که بدان تکیه کنند، مانند پشتى و متکا و امثال آن. و معناى آیه این است که: ایشان یعنى اهل بهشت و همسرانشان که در دنیا محرم ایشان بودند و از مؤمنات بودند، و یا حور العین که همسران بهشتى ایشانند، در سایه ها و یا در زیر سایبانهایى که ساتر از آفتاب یا هر حرارت دیگرى است، قرار دارند، و بر پشتى ها به عزت تکیه مى کنند.
«لهم فیها فاکهة و لهم ما یدعون» کلمه فاکهة به معناى مطلق میوه ها است، مانند: سیب، پرتقال و امثال آن. و کلمه یدعون از مصدر ادعاء است که به معناى تمنى و خواستن است. یعنى مردم در بهشت میوه و نیز هر چه را تمنا و اشتها کنند و بطلبند در اختیار دارند. «سلام قولا من رب رحیم» کلمه سلام مبتدایى است که خبرش حذف شده. و اگر آن را نکره آورد و نفرمود: السلام به منظور این است که بفهماند سلامى است که از عظمت نمى توان تعریفش کرد. و خبرى که از آن حذف شده عبارت است از علیکم و یا لکم. و کلمه قولا مفعول مطلق است براى فعل محذوف، و تقدیرش این است که: اقوله قولا من رب رحیم- من این سلام را مى گویم، گفتنى از پروردگار رحیم.
از ظاهر کلام برمى آید که این سلام از خداى تعالى باشد، و این غیر از آن سلامى است که ملائکه به بهشتیان مى گویند و قرآن چنین حکایتش کرده: «و الملائکة یدخلون علیهم من کل باب * سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبى الدار؛ و فرشتگان از همه درها بر ایشان درمى آیند و مى گویند سلام بر شما، به پاداش صبرى که کردید، پس چه سرانجام نیکى است خانه بهشت. (رعد/23و24).
«و امتازوا الیوم أیها المجرمون» یعنى آن روز به مجرمین مى گوییم: از بهشتیان جدا شوید. و منظور از آن روز روز قیامت است این آیه وعده اى را که در جاى دیگر داده و فرموده:«أم نجعل الذین آمنوا و عملوا الصالحات کالمفسدین فی الأرض أم نجعل المتقین کالفجار؛ و یا آن که آنهایى را که ایمان آوردند و عمل صالح کردند، چون مفسدان در ارض قرار مى دهیم و یا آنکه با متقیان به مثل فجار معامله مى کنیم؟» (ص/28). و نیز فرموده: «أم حسب الذین اجترحوا السیئات أن نجعلهم کالذین آمنوا و عملوا الصالحات سواء محیاهم و مماتهم؛ و یا کسانى که مرتکب گناهان مى شوند، پنداشته اند که با ایشان به مثل مؤمنین نیکوکار عمل مى کنیم؟ زندگى و مرگشان یکسان است؟» (جاثیه/21) منجز و قطعى مى کند و از وفاى به آن وعده خبر مى دهد.
در تفسیر قمى در ذیل جمله «إن أصحاب الجنة الیوم فی شغل فاکهون» گفته: یعنى با زنان ملاعبه و بازى مى کنند ( تفسیر قمى، ج 2، ص 216). و نیز در همان کتاب در روایت ابى الجارود است که امام باقر (ع) در تفسیر جمله ی «ظلال على الأرائک متکؤن» فرموده: کلمه ارائک تختهایى است که روى آن حجله ها باشد (تفسیر قمى، ج 2، ص 216). باز در همان کتاب در تفسیر جمله «سلام قولا من رب رحیم» فرموده: سلام از ناحیه خدا به معناى امان است، و در ذیل جمله «و امتازوا الیوم أیها المجرمون» فرموده: چون خدا خلق را در روز قیامت جمع کند، همه برپا خواهند ماند به حدى که عرق ایشان را فرا مى گیرد، پس ندا مى کنند: پروردگارا به حساب ما رسیدگى کن هر چند که جهنمى باشیم، تکلیفمان را معلوم کن، تا اگر دوزخى هستیم به دوزخ برویم.آن گاه فرمود: خداى تعالى بادهایى مى فرستد تا در بین آنان بوزد، و منادیى ندا مى کند: اى مجرمین امروز از بهشتیان جدا شوید. پس از یکدیگر جدا مى شوند، مجرمین در آتش مى افتند، و کسى که در قلبش ایمان باشد به سوى بهشت مى رود (تفسیر قمى، ج 2، ص 216).
در بعضى از روایات آمده که: خداى سبحان براى اهل محشر تجلى مى کند، به جلوه اى که آنان را از غیر به خود مشغول مى سازد مادامى که آن تجلى هست به هیچ چیز دیگر توجه ندارند. و مراد از این تجلى برطرف شدن همه حجابهایى است که بین آنان و آفریدگارشان وجود داشت، نه اینکه مراد دیدن به چشم باشد، چون دیدن به چشم تنها از راه مقارنه جهات و ابعاد صورت مى گیرد، و خداى تعالى در جهت قرار ندارد و چنین چیزى در حق خداى تعالى محال است. در کتاب اعتقادات صدوق از امام (ع) روایت کرده که فرمود: هر کس گوش به سخن کسى بدهد، به همین مقدار او را پرستیده اگر گوینده از خدا بگوید شنونده خدا را پرستیده و اگر از ابلیس بگوید ابلیس را پرستیده (اعتقادات صدوق).