نظر اینشتین درباره حس معنوی و مذهبی بشر

درباره حس معنوی و مذهبی در شرق و غرب عالم بسیار سخن ها گفته شده است.
اینشتین یکی از دانشمندانی است که در این باره سخن گفته است. او در یکی از مقالاتش راجع به مذهب اظهار نظر می کند و در همانجا متذکر می شود که به اعتقاد او به طور کلی سه نوع مذهب در جهان وجود داشته است:
1- مذهب ترس؛ یعنی مذهب گروهی که عامل و محرکشان به سوی مذهب یک سلسله ترس ها از طبیعت و محیط بوده است.
2- مذهب اخلاق؛ و مقصودش مذهبی است که بر مبنای مصالح اخلاقی استوار است.
3- آنگاه از مذهب دیگری یاد می کند که نامش را مذهب هستی می گذارد و این تعبیر او همان تعبیری است که ما از آن به دل یاد می کنیم. به اعتقاد انیشتین، این مذهب در واقع می خواهد بگوید زمانی برای انسان حالتی معنوی و روحی حاصل می شود که در آن حالت از این خود محدود که به واسطه آمال ها و آرزوهای حقیر و خرد احاطه شده است ناگاه بیرون می آید و از این زندان رها می شود و در آن هنگام است که به نظاره کل هستی می نشیند و وجود را همچون حقیقتی واحد در می یابد و عظمت ها و شکوه ها و جلال های ماورای پدیده ها را به عیان می بیند و حقارت و ناچیزی خود را متذکر می گردد و آنگاه است که می خواهد با کل هستی متصل گردد.
این تعبیر انیشتین، داستان همام را به یاد می آورد که از امام علی (ع) صفات مؤمن را باز می پرسد. حضرت از اصرار همام به توصیف صفات مؤمن می پردازند و حدود 130 خط از خطوط چهره متقین را ترسیم می کنند و از جمله می فرمایند: «لو لا الآجال التی کتب الله لهم لم تستقر ارواحهم فی ابدانهم طرفه عین؛ اگر اجل الهی نبود برای یک چشم بر هم زدن روح اینان در بدنشان قرار نمی گرفت.»
این همان حالتی است که انیشتین به آن اشاره می کند و می گوید انسان مذهبی وجود خود را یک نوع زندان محصور می پندارد چنان که می خواهد از قفس تن پرواز کند و تمام هستی را یک باره به عنوان یک واحد در یابد. در کلمات حضرت امیر این حقیقت پر رنگ تر و شدیدتر و جامع تر بیان شده است. از دید حضرت، مؤمن گویی تمام هستی را در بدن مادی خود جمع کرده و از همین روست که ناگهان قلب را رها می کند و روحش را آزاد می سازد. در داستان همام، این نکته را هم نوشته اند که وقتی سخن حضرت به پایان رسید، فریادی از همام بر آمد و قالب تهی کرد.