نقش امتحانهای الهی در تکامل انسان

امتحانهای الهی برای این جهت است که انسان در خلال آن گرفتاریها (کمال یابد). گرفتاری در نعمت یک جور گرفتاری است و گرفتاری در نقمت جور دیگر است. همه چیز برای این است که انسان گرفتار آن شود و خود را از آن آزاد کند. انسان در دنیا نیامده که از کنار نعمتها و از کنار بلاها و گرفتاریها بگذرد، بلکه آمده است در دریای نعمتها و در دریای گرفتاریها خودش را بیندازد و سالم بیرون بیاید. اگر کسی در عمرش اساسا خودش را در بلایا و مصائب و سختیها قرار ندهد و همیشه از آن کنار بگذرد، هرگز چیزی نمی شود. اگر کسی هم اساسا دستش به نعمت نرسد کمالی که در این دنیا باید پیدا کند، پیدا نمی کند. کمال انسان به این است که در دنیا، هم با نعمتها و هم با شدتها هرچه بیشتر درگیر شود و از این درگیری آزاد بیرون بیاید.
در مورد ابتلاها حدیثی هست از امام صادق (ع) که می فرمایند: «ان الله اذا احب عبدا غته بالبلاء غتا؛ خدای متعال آنگاه که بنده ای را دوست بدارد او را در دریای بلا فرو می برد» (بحارالانوار، ج 15، جز اول، ص 55، چاپ کمپانی، نقل از کافی) . غت، فرورفتن در آب است. تشبیه به فرورفتن در آب شده است.
امام علی (ع) جمله ای دارند در نهج البلاغه، می فرمایند: «الدنیا دار ممر لا دار مقر؛ دنیا عبورگاه است نه قرارگاه هر کسی که می آید بالاخره از اینجا می گذرد»، «و الناس فیها رجلان؛ و مردم در دنیا دو گروهند»، «رجل باع نفسه فاوبقها و رجل ابتاع نفسه فاعتقها؛ یک گروه در این بازار خودشان را می فروشند و هلاک می کنند حال یا در بازار نعمتها و یا در بازار نقمتها، و گروهی دیگر در این بازار خودشان را می خرند و آزاد می کنند»، ولی همه به این بازار می آیند و همه باید در این بازار بیایند، تا که خودش را در اینجا بخرد و آزاد کند و که خودش را در اینجا بفروشد و هلاک کند. (نهج البلاغه، کلمات قصار، حکمت 133)
خداوند متعال در آنجا که فرمود «ان من ازواجکم و اولادکم عدوا لکم؛ در حقيقت برخى از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمايند» (تغابن/ 14) آن جنبه دشمنی و خطر برخی از همسران و فرزندان را یادآوری کرد و در آیه بعد که فرمود: «انما اموالکم و اولادکم فتنة و الله عنده اجر عظیم؛ اموال شما و فرزندانتان صرفا (وسيله) آزمايشى (براى شما)يند و آن که در نزد او اجر بزرگ است الله است» (تغابن/ 15) جنبه امتحان بودن و لابد منه بودن آنها را بیان کرد. اینها مایه های امتحان شما هستند، مایه امتحان بودن مستحق ملامت نیست، به شما بستگی دارد که از این امتحان چگونه بیرون بیایید.