مبانی قرآن در خصوص هویت تاریخی

مبانی قرآن کریم درباره هویت تاریخ با مبانی ماتریالیسم تاریخی متفاوت است. از نظر قرآن روح اصالت دارد و ماده هیچ گونه تقدمی بر روح ندارد، نیازهای معنوی و کشش های معنوی در وجود انسان اصالت دارد و وابسته به نیازهای مادی نیست، اندیشه در برابر کار نیز اصیل است، شخصیت فطری روانی انسان بر شخصیت اجتماعی او تقدم دارد. قرآن به حکم اینکه به اصالت فطرت قائل است و در درون هر انسانی، حتی انسانهای مسخ شده ای مانند فرعون، یک انسان بالفطره که در بند کشیده شده سراغ دارد، برای مسخ شده ترین انسانها امکان جنبش در جهت حق و حقیقت، ولو امکانی ضعیف، قائل است، از این رو پیامبران خدا مأمورند که در درجه اول به پند و اندرز ستمگران بپردازند که شاید انسان فطری دربند کشیده شده در درون خود آنها را آزاد سازند و شخصیت فطری آنها را علیه شخصیت پلید اجتماعی آنها برانگیزند، و می دانیم که در موارد فراوانی این موفقیت دست داده شده است که نامش "توبه" است.
موسی (ع) در اولین مرحله رسالتش مأموریت می یابد که به سراغ فرعون برود و به تذکر و بیداری فطرت او بپردازد و اگر مفید واقع نشد با او بستیزد. از نظر موسی، فرعون انسانی را در درون خود اسیر کرده و به بند کشیده و انسانهایی را در بیرون. موسی در درجه اول می رود اسیر درونی فرعون را علیه فرعون بشوراند و در حقیقت می رود فرعون فطری را که یک انسان، و لااقل نیمه باقیمانده یک انسان است، علیه فرعون اجتماعی یعنی فرعون ساخته شده در اجتماع برانگیزاند «اذهب الی فرعون انه طغی فقل هل لک الی أن تزکی و أهدیک الی ربک فتخشی»؛ «به سوی فرعون بروید که او به سرکشی برخاسته، و بگو آیا سر آن داری که به پاکیزگی گرایی، و ترا به سوی پروردگارت راه نمایم تا پروا بداری؟» (نازعات/ 17-19).
قرآن برای هدایت، ارشاد، تذکر، موعظه، برهان، استدلال منطقی (به تعبیر خود قرآن "حکمت" ارزش و نیرو قائل است). از نظر قرآن این امور می توانند انسان را دگرگون سازند و مسیر زندگی او را تغییر دهند، شخصیتش را عوض کنند و انقلاب معنوی در او ایجاد نمایند. قرآن نقش ایدئولوژی و اندیشه را محدود نمی داند، برخلاف مارکسیسم و ماتریالیسم که نقش راهنمایی و هدایت را محدود به تبدیل طبقه فی نفسه به طبقه لنفسه می داند، یعنی به وارد کردن تضادهای طبقاتی در خود آگاهی، همین و بس.