سرعت انتشار و جذب علوم مختلف در تمدن اسلامی

سرعت پیشرفت و توسعه، کلیت و شمول و همه جانبگی، شرکت طبقات مختلف اجتماع، اشتراک مساعی ملل گوناگون، چیزهایی است که اعجاب ها را در مورد تمدن اسلامی سخت برانگیخته است.
جرجی زیدان می گوید: عرب ها (مسلمانان)، در مدت یک قرن و اندی مطالب و علومی به زبان خود عربی ترجمه کردند که رومیان در مدت چندین قرن از انجام آن عاجز بودند، آری مسلمانان در ایجاد تمدن شگفت آور خود در غالب موارد به همین سرعت پیش رفته اند (تاریخ و تمدن اسلام، ترجمه فارسی، صفحه 247).
مسلمین علومی را که در فهم و درک قرآن کریم و سنت بدان ها نیاز داشتند از قبیل علم قرائت، تفسیر، کلام، فقه، حدیث، نحو، صرف، معانی، بیان، بدیع، سیره نبوی و غیر اینها ابداع و اختراع کردند و اگر اقتباس کردند اقتباسشان ناچیز بوده است. و علومی را که محصول تمدن آن روز و نتیجه مساعی و زحمات ملل دیگر بود از طبیعی و ریاضی و نجوم و طب و فلسفه و غیره برای خود ترجمه و نقل کردند و بر آنها افزودند.
جرجی زیدان می گوید: یکی از مزایای تمدن اسلامی این است که علوم پراکنده یونان و ایران و هند و کلده را به عربی نقل کرد و چیزهایی بر آن افزود و آن را ترقی داده کامل کرد (تاریخ تمدن اسلام، ترجمه فارسی، صفحه 178).
و هم او می گوید: مسلمانان قسمت عمده علوم فلسفی و ریاضی و هیئت و طب و ادبیات ملل متمدن را به زبان عربی ترجمه و نقل کردند و از تمام زبانهای مشهور آن روز و بیشتر از یونانی و هندی و فارسی کتابهایی ترجمه کردند و در واقع بهترین معلومات هر ملتی را از آن ملت گرفتند مثلا در قسمت فلسفه و طب و هندسه و منطق و هیئت از یونان استفاده نمودند، و از ایرانیان تاریخ و موسیقی و ستاره شناسی و ادبیات و پند و اندرز و شرح حال بزرگان را اقتباس کردند، و از هندیان طب هندی حساب، نجوم، موسیقی، داستان و گیاه شناسی آموختند، از کلدانیان و نبطی ها کشاورزی و باغبانی و سحر و ستاره شناسی و طلسم فرا گرفتند و شیمی و تشریح از مصریان به آنان رسید. و در واقع عربها (مسلمین) علوم آشوریان و بابلیان و مصریان و ایرانیان و هندیان و یونانیان را گرفته و از خود چیزهایی بر آن افزودند و از مجموع آن علوم و صنایع و آداب، تمدن اسلام را پدید آوردند (همان مدرک، صفحه 246 - 247).