چگونگی خبر دادن از اعمال انسان در قیامت

آیاتی در قرآن داریم که کلمه نبأ (خبردادن) در آن به کار برده شده است: «و قل اعملوا فسیری الله عملکم و رسوله والمؤمنون و ستردون الی عالم الغیب والشهادة فینبئکم بما کنتم تعملون؛ و بگو: (هر کاری می خواهید) بکنید که به زودی خدا و رسول او و مومنان کردار شما را خواهند دید، و به زودی به سوی دانای نهان و آشکار بازگردانده می شوید، پس شما را به آنچه انجام می دادید آگاه خواهد کرد» (توبه/ 105). آنجا که به بارگاه الهی که مردم فرود آمدند: «الی ربک یومئذ المستقر؛ آن روز قرارگاه (نهایی) به سوی پروردگار توست» (قیامه/ 12)، خدای متعال به افراد خبر و اطلاع می دهد تمام اعمالی را که در طول عمر مرتکب شده اند: «ینبأ الانسان یؤمئذ بما قدم وأخر؛ و در آن روز انسان را از تمام كارهايى كه از پيش يا پس فرستاده آگاه میكنند» (قیامه/ 13). آیا این خبر دادن از قبیل خبردادنهای دنیایی است؟ یعنی می آیند برایش با زبانی بازگو می کنند؟ فرشته ای، ملکی می آید برایش قرائت و نقل می کند؟ آیات دیگر این مطلب را تفسیر کرده است.

چگونگی خبر دادن از اعمال انسان
در بعضی از آیات، مثل سوره زلزال، ما می بینیم که مطلب به این صورت آمده است؛ در آنجا می فرماید: «یومئذ یصدرالناس اشتاتا لیروا اعمالهم* فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره* و من یعمل مثقال ذرة شرا یره؛ در آن روز مردم صدور پیدا می کنند، بیرون می آیند برای اینکه اعمالشان برده می شوند، مردم را می برند و خود اعمالشان را به آنها نشان می دهند* هر کس به اندازه وزن ذره ای کار نیک کرده باشد، در آن نمایشگاه عمل، کار نیک خود را می بیند* هر کسی هم به اندازه ذره ای کار بد کرده است، باز در آن نمایشگاه عمل، کار بد خودش را می بیند» (زلزال/ 8-6).
بعضی آیات دیگر (به صورت دیگر بیان کرده اند) مثل آیاتی که در سوره مبارکه اسراء (سوره بنی اسرائیل) است می فرماید: «و کل انسان الزمناه طائرة فی عنقه و نخرج له یوم القیامة کتابا یلقاه منشورا* اقرأ کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا؛ اعمال هر کسی را ملازم گردن خودش قرار داده ایم و در روز قیامت کتابی، نوشته ای بیرون می آوریم، هر کسی آن نوشته را نشر شده و باز شده می بیند* و به او گفته می شود کتاب خود و در واقع نوشته خود، آنچه را که در طول عمر کرده ای و نوشته ای بخوان، احتیاج نیست کسی دیگر برای تو بخواند و به حساب تو رسیدگی کند، خودت کافی هستی که به حساب خودت برسی» (اسراء/ 13-14). همچنین در سوره یس آیه 65 می فرماید: «الیوم نختم علی افواههم و تکلمنا ایدیهم و تشهد ارجلهم بما کانوا یکسبون؛ به دهانها و زبانها مهر می زنیم. دیگر این زبان و این دهان حرفی نمی زند. این دهان و زبان نیست که بخواهد از خودش دفاع کند و حرفی درباره خودش بزند. به اعضا و جوارح می گوییم خودتان حرفهایتان را بزنید». دست آنچه کرده است می گوید، پوست آنچه کرده است می گوید، تمام ذرات وجود انسان به سخن درمی آیند و تمام سرگذشت خود را بیان می کنند چون تمام سرگذشت انسان در وجود او ثبت است.
معلوم می شود که آیه 13 سوره قیامت: «ینبؤا الانسان یومئذ بما قدم و اخر؛ آن روز انسان بدانچه پیش فرستاده و بعد فرستاده آگاهی داده می شود» به معنای این نیست که مثلا کسی بیاید در مقابل انسان بایستد، مثل آنجایی که نماینده دادستان می آید ادعانامه صادر می کند که جنابعالی فلان کار و فلان کار را کرده ای؛ خیلی بالاتر از این حرفهاست. وقتی که خدا خبر می دهد، دیگر آن خبر دادن این جور خبر دادن نیست. انسان را به خود نمایشگاه عمل او می برند و تمام هستی خودش، عمر هفتاد ساله و هشتاد ساله خود و تمام وجود خودش را باز شده و زنده و به زبان آمده در آنجا می بیند. این گونه خدا به انسان خبر می دهد.