جالینوس

جالینوس (معرب گالینوس) اسمی است یونانی برای آخرین نگارنده برجسته آثار پزشکی در یونان. کالبدشناس و پزشک وظایف الاعضاء، جراح و داروشناس مشهور یونانی، او را فیلسوف هم میدانند. در 129 یا 130 میلادی در پرگامون (برغمه) در آسیای صغیر به دنیا آمد. پدرش "نیکن" معمار و هندسه دان و مردی بسیار با فرهنگ بود که فرزندش (جالینوس) را از همان کودکی برای آموزش خصوصی تعلیم داد. جالینوس در 14 سالگی فلسفه را آموخت که آموزه های همه مکتب ها را در بر می گرفت. در 16 سالگی بنا بر سنت آن زمان، آموختن پزشکی را شروع کرد. در همان زمان با سوفسطائیان برخورد کرد و بعدها خودش از برجسته ترین نمایندگان پزشکی آنها شد. در همان زمان اولیه تحصیل در "پرگامون" که زادگاهش بود آثار زیادی تألیف کرد. او به تثبیت (بقراط) به عنوان پزشک نمونه و الگو، کمک کرد. جالینوس در 20 سالگی بعد از فوت پدرش به "ازمیر" رفت و آنجا از محضر "پلوپس" علم پزشکی را فرا گرفت. "پلوپس" دومین معلم او است. در همان شهر (ازمیر) فلسفه افلاطون را نزد "آلبینوس" خواند و بعد به کورنت (قورنته) و اسکندریه رفت. در 28 سالگی به عنوان پزشک (گلادیاتورها) به پرگامون برگشت و تجربیاتش را در اختیار گرفت و موجب برخی کشف ها مثل کار برخی اعصاب و زردپیها، شد. او به عنوان پزشک، نظام اخلاط چهارگانه را پذیرفت و با استفاده از آن کوشید تا پزشکی را به مبنای بقراطی اش، بازگرداند زیرا مبنای بقراطی را، مطمئن تر از همه میدانست اما برداشت خاص خود را از مبنای بقراطی داشت! بقراط هیچگونه آشنایی با نظام اخلاط چهارگانه مورد نظر جالینوس نداشت! با این حال، قرن هاست که ساختار توجه برانگیز جالینوس، معتبر دانسته شده است.
بطور کلی، جالینوس را می توان سرچشمه تقریبا تمامی اصول و نظریه ها و موازین پزشکی دوره اسلامی، در تمامی شاخه های آن به شمار آورد. شهرت او در قرن های اخیر بطور مستمر، بیشتر شد و سرانجام در کنار بقراط، اثر گذارترین پزشک دوران قدیم است. جالینوس در سال حدود 200 میلادی در رم، در گذشت. آثار زیادی از او به جای مانده است، مهم ترین گزیده ها از آثار او را دو نفر از مشهورترین متفکران و پزشکان دوره اسلامی "محمد زکریای رازی" و "ابن رشد" پدید آورده اند. رازی چهار کتاب او را خلاصه کرده و "ابن رشد" نیز برگزیده ای از هشت کتاب او تهیه کرده است.

آثار:
مجموعه آثار جالینوس که به زبان عربی یا زبان دیگری ترجمه شد و در دوره اسلامی مورد استفاده قرار گرفت، بیش از آثار هر پزشک دیگر بر پزشکی دوره اسلامی تأثیر گذاشت، چه پزشکان یونانی و چه تمام پزشکان دوره اسلامی که آثاری از آنها به عربی ترجمه شد و اصولا آثار ترجمه شده او که پزشکان اسلامی از آنها استفاده می کردند، از افراد دیگر بیشتر است. مثلا از بقراط که اثری بسیار عمیق در پیدایی و تکوین پزشکی اسلامی دارد، 30 کتاب ترجمه شده. البته حدود 20 کتاب دیگر هم با تردید وجود دارد. ولی آثار ترجمه شده جالینوس در عالم اسلام که قطعی است بیشتر از سه برابر کل آثار بقراط است. برخی از آثار او مستقیما از یونانی و برخی از سریانی، به عربی ترجمه شده است. حنین بن اسحاق، مفصل ترین گزارش را درباره ترجمه آثار جالینوس دارد. به نوشته حنین، مترجمان متعددی در ترجمه آثار جالینوس با او همکاری کرده یا در زمانی نزدیک به دوره زندگی او، بعضی از آن آثار را به عربی یا سریانی ترجمه کرده اند. نام 14 نفر را در فهرستی گفته اند که یکی از آنها "ثابت بن قره" و دیگری "ایوب رهاوی" است. بسیاری از محققان و پزشکان دوره اسلامی از آراء او استفاده کردند و از قرن 4 تا 14 در کمتر کتابی است که به او اشاره نشده باشد. زکریای رازی در «الحاوی» ابن سینا در «القانون فی الطب» جاحظ در «الحیوان»، دمیری، یاقوت حموی، ابن بیطار و .... پژوهشگران معاصر نیز، فهرست هایی از آثار او تهیه کرده اند.
ریتر، والتر و دیگران در کتابخانه های ترکیه، "محمد زهیر بابا" در پاریس و هرمان دیلس، دونالد کمبل، فؤاد سزگین، مجموعه ای از آثار او را در نقاط مختلف دنیا ارائه کرده اند. امروزه، مجموعه زیادی از آثار جالینوس به زبان های لاتین و دیگر زبانهای اروپایی وجود دارد و رویهمرفته 28 اثر از آثارش را مترجمان اروپایی در قرون وسطی از عربی به لاتینی ترجمه کرده اند. دانشمندان عبری زبان هم، آثار او را از عربی به عبری ترجمه کرده اند که مهم تر از همه، دانشمند و فیلسوف یهودی، ابن میمون است که در رساله های پزشکی اش، بارها استفاده کرده و از آنها یاد کرده است. در برخی منابع و فهرست ها، از ترجمه چند کتاب او به زبان فارسی یاد شده است.

آراء و آثار فلسفی
جالینوس به عنوان فیلسوف در جهان اسلام شناخته شده و شهرت کتاب «تیمائوس افلاطون» مدیون اوست. او آراء فلسفی و منطقی خود را از افلاطونیان مشائیان و حکمای رواقی و اصول فلسفه ارسطویی بهره برده است. او در این زمینه ها آثاری دارد که بعضی از آنها عبارتند از 1- المدخل الی المنطق 2- فی القیاسات الوضعیه 3- البرهان 4- فی التجربة الطبیه 5- فی جوهر النفس ماهی، و ...