رشوه از نظر اسلام

یکی از مبانی اقتصاد اسلامی مبارزه با پدیده رشوه است. در اسلام رشوه دهنده و رشوه گیرنده به شدت محکوم و مستحق‏ آتش معرفی شده و پولی که از این راه تحصیل می ‏شود حرام و نارواست. یکی از بلاهای بزرگی که از قدیم ‏ترین زمان ها دامنگیر بشر شده و امروز با شدت بیشتر ادامه دارد، بلای رشوه ‏خواری است که یکی از بزرگترین موانع اجرای عدالت اجتماعی بوده و هست و سبب می‏ شود قوانین که قاعدتا باید حافظ منافع طبقات ضعیف باشد به سود مظالم طبقات نیرومند که باید قانون آنها را محدود کند به کار بیفتد. زیرا زورمندان و اقویا، همواره قادرند که با نیروی خود، از منافع خویش دفاع کنند، و این ضعفا هستند که باید منافع و حقوق آنها در پناه قانون حفظ شود، بدیهی است اگر باب رشوه گشوده شود قوانین درست نتیجه معکوس خواهد داد، زیرا اقویا هستند که قدرت بر پرداختن رشوه دارند و در نتیجه قوانین بازیچه تازه ‏ای در دست آنها برای ادامه ظلم و ستم و تجاوز به حقوق ضعفا خواهد شد.
به همین دلیل در هر اجتماعی، رشوه نفوذ کند، شیرازه زندگی آنها از هم می ‏پاشد و ظلم و فساد و بی ‏عدالتی و تبعیض در همه سازمان های آنها نفوذ می‏ کند و از قانون عدالت جز نامی باقی نخواهد ماند به همین جهت در اسلام مساله رشوه ‏خواری با شدت هر چه تمام تر مورد تقبیح قرار گرفته و محکوم شده است و یکی از گناهان کبیره محسوب می‏ شود. ولی قابل توجه این است که زشتی رشوه سبب می ‏شود که این هدف شوم در لابه لای عبارات و عناوین فریبنده دیگر انجام گیرد و رشوه ‏خوار و رشوه دهنده از نام هایی مانند هدیه، تعارف، حق و حساب، حق الزحمه و انعام استفاده کنند ولی روشن است این تغییر نام ها به هیچ وجه تغییری در ماهیت آن نمی ‏دهد و در هر صورت پولی که از این طریق گرفته می‏ شود حرام و نامشروع است.
در نهج البلاغه در داستان هدیه آوردن "اشعث بن قیس" می‏ خوانیم که او برای پیروزی بر طرف دعوای خود در محکمه عدل علی (ع) متوسل به رشوه شد و شبانه ظرفی پر از حلوای لذیذ به در خانه علی (ع) آورد و نام آن را هدیه گذاشت علی (ع) بر آشفت و فرمود: «هبلتک الهبول اعن دین الله اتیتنی لتخدعنی؟... و الله لو اعطیت الاقالیم السبعة بما تحت افلاکها علی ان اعصی الله فی نملة اسلبها جلب شعیرة ما فعلته و ان دنیاکم عندی لاهون من ورقة فی فم جرادة تقضمها ما لعلی و لنعیم یفنی و لذة لاتبقی‏؛ سوگواران بر عزایت اشک بریزند، آیا با این عنوان آمده‏ ای که مرا فریب دهی و از آیین حق باز داری؟... به خدا سوگند اگر هفت اقلیم را با آنچه در زیر آسمانهای آنها است به من دهند که پوست جوی را از دهان مورچه ‏ای به ظلم بگیرم هرگز نخواهم کرد، دنیای شما از برگ جویده‏ ای در دهان ملخ برای من کم‏ ارزش‏تر است علی را با نعمت های فانی و لذته ای زودگذر چه کار؟....» (نهج البلاغه/ خطبه 224)
اسلام رشوه را در هر شکل و قیافه ‏ای محکوم کرده است، در تاریخ زندگی پیامبر اکرم (ص) می‏ خوانیم که: به او خبر دادند یکی از فرماندارانش رشوه ‏ای در شکل هدیه پذیرفته، حضرت بر آشفت و به او فرمود: «کیف تاخذ ما لیس لک بحق‏؟!؛ چرا آنچه حق تو نیست می ‏گیری؟» او در پاسخ با معذرت خواهی گفت: «لقد کانت هدیة یا رسول الله‏؛ آنچه گرفتم هدیه بود ای پیامبر خدا.» پیامبر (ص) فرمود: «ا رأیت لو قعد احدکم فی داره و لم نوله عملا اکان الناس یهدونه شیئا؟؛ اگر شما در خانه بنشینید و از طرف من فرماندار محلی نباشید آیا مردم به شما هدیه ‏ای می ‏دهند؟» سپس دستور داد هدیه را گرفتند و در بیت المال قرار دادند و وی را از کار بر کنار کرد. (الامام علی (ع) جلد اول صفحه 155- 156)
اسلام حتی برای اینکه قاضی گرفتار رشوه ‏های مخفی و ناپیدا نشود، دستور می‏ دهد قاضی نباید شخصا به بازار برود مبادا تخفیف قیمت ها به طور ناخودآگاه روی قاضی اثر بگذارد و در قضاوت جانبداری تخفیف دهنده را کند، چه خوب است مسلمانان از کتاب آسمانی خود الهام بگیرند و همه چیز خود را در پای بت رشوه ‏خواری قربانی نکنند.
مساله رشوه در اسلام به قدری مهم است که امام صادق (ع) درباره آن می‏ فرماید: «و اما الرشا فی الحکم فهو الکفر بالله العظیم‏؛ اما رشوه در قضاوت، کفر به خداوند بزرگ است.» (وسائل الشیعه/ جلد 12 حدیث 2 باب 5 من ابواب ما یکتسب به)
و در حدیث معروفی که از رسول خدا نقل شده چنین می‏ خوانیم: «لعن الله الراشی و المرتشی و الماشی بینهما؛ خداوند گیرنده و دهنده رشوه و آن کس را که واسطه میان آن دو است از رحمت خود دور گرداند.» (بحارالانوار/ جلد 101 صفحه 274 حدیث 11 باب الرشا فی الحکم)