ضحاک ابن قیس

ضحاک بن قیس بن خالد فهری، از یاران معاویه و کارگزاران او، و از دشمنان علی بن ابیطالب (ع) که مورد لعن آنحضرت واقع شده است. او از «بنی محارب ابن فهر ابن مالک» و از قبیله «قیس» بود.

نقش ضحاک در حکومت علی (ع) و دستگاه اموی
الف- ضحاک از دستیاران معاویه بود که بعد از جنگ نهروان و پیروزی علی (ع) در رأس سپاه (سه چهار هزار نفری) به قلمرو و حکومت علی بن ابیطالب (ع)، در مرزهای عراق حمله کرد و در مسیر حجاج عراق به مکه، اموال آنها را غارت و کشتار کرد.
ب- وی که از فرماندهان با نفوذ معاویه در شام بود، بعد از شورش خوارج بر علی (ع) به دستور معاویه، به سمت عراق آمد و با چند هزار سپاهش به کوفه آمد و در مرز غربی عراق، تاخت و تاز زیادی کرد، به کاروان حجاج عراق حمله کرد و عده زیادی را کشت و اموال و اثاث آنها را غارت کرد و "عمرو ابن قیس" برادرزاده عبدالله بن مسعود و گماشته حضرت علی را کشت که وقتی حضرت گزارش غارتگری ضحاک را شنید به منبر رفت، از مردم کوفه خواست تا او را یاری کنند و با این جریان مقابله نمایند ولی آن مردم، به سردی با این حرفها برخورد کرده و پاسخ مناسب ندادند که علی (ع) فرمود: «به خدا سوگند، دوست دارم به جای هر صد مرد از شما، یک نفر از آنها برای من بود» و امام آرزوی مرگ کرد. در این جریان، حجر ابن عدی، با چهار هزار سپاهی، با ضحاک جنگ کرد که 12 نفر از شامیان و 2 نفر از یاران "حجر" به شهادت رسیدند و "ضحاک" فرار کرد.
ج- در زمان حکومت علی (ع) وقتی که "مالک اشتر" والی جزیره «بین النهرین» بود، "ضحاک" از طرف معاویه عامل و کارگزار شامات در شهرهای «رقه، رها، حران، قرقیسا» بود. در این زمان به جز شامات، سایر بلاد با امام علی (ع) بیعت کرده بودند. از این رو مالک اشتر، درگیری هایی با ضحاک بن قیس در منطقه حران داشت تا جلو توسعه طلبی های او را بگیرد. بین این دو، معمولا در هر ماه برخورد و جنگ اتفاق می افتاد.
د- سال 54 هجری قمری، "ضحاک بن قیس" والی کوفه بود. او بعد از مرگ "زیاد ابن ابیه" به این سمت، منصوب شد.
هـ- ضحاک، در مورد ولایتعهدی "یزیدبن معاویه" نقش داشت. در زمانی که معاویه می خواست، جانشینی یزید را تثبیت کند، او در شام در مجلسی که گروههایی از مردم کوفه و بصره جمع شده بودند، با متهم کردن مردم عراق به نفاق و شقاق و سرزنش کردن آنها، فعالیت چشمگیر داشت.
و- زمانی که معاویه مرد، ضحاک بر جنازه اش نماز خواند.
ز- زمانی که حکومت «بنی امیه» تزلزل پیدا کرد و "زبیریان" و طرفدارانشان می خواستند ریشه بنی امیه را برکنند، ضحاک بن قیس از فرماندهان قوی دستگاه بنی امیه به طرفداری از "ابن زبیر" فعالیت داشت و برای او بیعت گرفت و شهر دمشق در کنترل او بود و در بین قبایل «قیسی ها» پشتیبان ابن زبیر بودند و قبیله دیگر یعنی «کلبی ها» به سرکردگی "عمرو ابن سعید" و "مروان بن حکم" در مقابل آنها و در جنگ با آنها شدند و عده ای از بنی امیه نیز با گروه مروان و با او بیعت کردند. در این جریان، جنگ سختی در منطقه «مرج راهط» نزدیک دمشق رخ داد. این جنگ به شکست "ضحاک بن قیس" و پیروزی " مروان" منجر شد و بدین ترتیب ضحاک سال 64 هجری قمری به هلاکت رسید.