نمونه ای از تالیفات علمی مسلمانان

در نظام ترتیبی اسلام، دو اصل تعلیم داده شده بود که موجب عمق نظر و استقلال در تشخیص بود. اصل اول: تعقل، و اصل دوم: اجتهاد در عقیده. دعوت به این دو اصل باعث شد تا مسلمانان در اندیشه خود از پیروی کورکورانه پرهیز کنند و به نظر مستقل توجه یابند. بویژه اصل اجتهادی بودن عقیده، که لازم می کرد هرکس نوع اندیشه و جهان بینی و عقاید خویش را از طریق تقلید نگیرد، و با اجتهاد و تشخیص مستقل خود صاحب عقیده شود. این دو اصل که به توده مسلمانان آموخته شده بود، آیا در روحیه دانشمندان و طالبان علم و محققان چه تأثیری می گذاشت؟ معلوم است. این تعلیم تا به آنجا عمق یافت و گسترده شد که آن همه ژرف بینی و دقت نظر معروف اسلامی را پیش آورد. حتی مسلمانان، در برابر منطق ارسطویی، روش علمی ویژه ای پدید آوردند که بسی عمیق تر و اصولی تر از منطق قدیم بود. نمونه ای از این عمق علمی عبارتند از:

آثار الباقیه - بیرونی، در مورد شناخت فرهنگها و آداب اقوام

احصاء العلومفارابی،  در مورد شمارش و رده بندی دانشها

اتقانسیوطی، در مورد علوم و ادبیات قرآنی

اسفارملاصدرا ، در مورد فلسفه وجودی عرفانی

الحیوانجاحظ ، در مورد جانورشناسی

الخلاف- شیخ طوسی، در مورد فقه تطبیقی

الشافی- سید مرتضی، در مورد جهان بینی اسلامی ( در فلسفه رهبری و سیاسی)

الفهرستابن الندیم، در مورد کتابشناسی

الکتاب- سیبویه، در مورد نحو عربی ( به روش استقرایی)

المراجعات- سید شرف الدین، در مورد محاوره علمی و تعهد در دانش عقاید

المناظر- ابن هیثم، در مورد نور شناسی(علم مناظر)

الهدی الی دین المصطفیبلاغی نجفی، در مورد نمونه علمی نقد ادیان منسوخ        

بیان الفرقان شیخ مجتبی قزوینی، در مورد معارف خالص قرآنی

تبیان شیخ طوسی، در مورد تفسیر علمی- ادبی

تجرید العقایدخواجه نصیرطوسی، در مورد علم کلام شیعی

تنبیه الامه- نایینی، در مورد سیاست شرعی      

حماسه- ابوتمام طائی، در مورد شعر شناسی

حی بن یقظانابن طفیل، در مورد داستان فلسفی

دلائل الاعجاز- جرجانی، در مورد نقد ادبی و سخن شناسی

زیج صابی- بتانی، در مورد رصد و شناخت نجوم رقومی  

شرایع الاسلام- محقق حلی، در مورد فقه استدلالی

شرح کافیهرضی، در مورد نحو عربی ( به روش استدلالی)

شفا- ابن سینا، در مورد فلسفه مشایی و دایرة المعارف فلسفی

شکل القطاع- خواجه نصیر طوسی، در مورد مثلثات

صور الکواکبعبدالرحمان صوفی، در مورد نجوم و صور آسمانی

عبقات الانوارمیرحامد حسین هندی، در مورد تتبع و احتجاج و تعهد در دانش عقاید

عروة الوثقی- سید جمال الدین اسدآبادی، شناخت سیاسی

فصول- شیخ محمدحسین اصفهانی، در مورد مبانی علم فقه ( دستگاه انتقادی)

قانون ابن سینا، در مورد طب توصیفی

قبساتمیرداماد حسینی، در مورد شناختهای ویژه فلسفی

کشف الاسراررشید الدین میبدی، در مورد فن ترجمه ( نوبت اولی)

کفایة الاصولآخوند خراسانی، در مورد مبانی فقه

لسان العربابن منظور افریقی، در مورد فرهنگ استقرایی

لغت نامه- علی اکبر دهخدا، در مورد فرهنگ استنادی، تتبع 

مراة العقول- مجلسی، در مورد شرح نویسی علمی

مروج الذهب- مسعودی، در مورد تاریخنگاری فنی

مفتاح السعادةطاشکبری زاده، در مورد دایره المعارف علوم

مقدمه- ابن خلدون، در مورد علم العمران، فلسفه تاریخ

مکاسب- شیخ انصاری، در مورد فقه نظری علمی

منیه المرید- شهید ثانی، در مورد آداب و اخلاق علم طلبی

با در نظر گرفتن آنچه آورده شد، و مرور در کتابهای یاد شده و امثال آنها، و ژرف نگریستن در ژرفنگریهای علمی مسلمین، به اصل عمق علمی در میان امت بهتر پی می بریم.


منابع :

  1. محمدرضا حکیمی- دانش مسلمین– از صفحه 77 تا 80

https://tahoor.com/fa/Article/PrintView/401947