معانی گوناگون واژه مستقر در آیه 12 سوره قیامت

خداوند متعال در آیه 12 سوره مبارکه قیامت می فرماید: مفسرین در تفسیر این آیه به لحاظ کلمه ی «مستقر» وجوهی ذکر کرده اند:

1- بنابر اینکه مقصود از «مستقر» حکم ثابت و فرمان مطاع و لازم الاجراء باشد معنای آیه چنین می شود: تنها حکم نافذ و فرمان در روز جزا، حکم خدا و فرمان خداست و احدی جز خدا اراده ی نافذی نخواهد داشت. چنانکه در جای دیگر قرآن می فرماید: «له الحکم والیه ترجعون»(قصص/88)، «حکم ]حکومت مطلقه[ در انحصار اوست و به سوی او بازگشت داده می شوید».

2- محتمل است که مراد از «مستقر» مصیر و مرجع و منتهی الیه سیر باشد. یعنی آن نقطه که آخرین مرحله و نقطه ی نهایی سیر تکاملی انسان است. چنانکه در مواضع دیگر قرآن نیز این تعبیرات آمده است:
«وان الی ربک المنتهی» (نجم /42)، «نهایت و پایان ]وجود از هرچه که هست[ سوی پروردگار توست».

«ان الی ربک الرجعی» (علق/8)، «همانا که بازگشت همگان به سوی پروردگار توست».

«الی المصیر» (علق/14)، «بازگشت، به سوی من است».

«ثم الی مرجعکم» (لقمان/15)، «سپس به سوی من است  بازگشت شما».

این آیات شریفه نشان می دهند که انسان به طور جریان تکوینی خود در حال سیر است و منتهی الیه سیر و مصیر و مرجع او هم منحصرا خداست. بنابراین، آیه ی مورد بحث نیز همین معنی را می فهماند به اضافه ی این مطلب که هرگز در طول این مسیر، موجودی نمی تواند به یاری انسان برخیزد و با ارائه ی ملجا و مهربی (پناهگاه) به او پناه داده و وی را از سیر به سوی خدا و رسیدن به محکمه ی عدل الهی باز دارد.

«کلا لا وزر * الی ربک یومئذ المستقر» (قیامت/11-12)، نه، هرگز چنین نیست، بلکه منتهی الیه سیر انسان به طور مسلم، خداست و آدمیزاد در آن روز که روز حساب و جزاست، چاره ای جز «رجوع» به خدا نخواهد داشت و بالاخره سرو کارش با خدای «سریع الحساب و شدید العقاب» خواهد بود.

3- احتمال این نیز می رود که «مستقر» به معنای محل استقرار و مکان برقرار گشتن انسان در عالم آخرت بعد از رسیدگی به حساب اعمالش باشد که: «فریق فی الجنه وفریق فی السعیر»(شوری/7)، گروهی در بهشت و گروهی در آتشند». چنانکه خود قرآن نیز در مواردی از بهشت و جهنم، تعبیر به «مستقر» یعنی قرارگاه نموده است، از جمله: «اصحاب الجنه یومئذ خیر مستقرا» (فرقان/24)، «اهل بهشت در آن روز از حیث قرارگاه بهترند». «ربنا اصرف عنا عذاب جهنم* انها ساءت مستقرا ومقاما» (فرقان/65-66)، «]بندگان شایسته ی حق می گویند[ ای پروردگار ما، برگردان از ما عذاب جهنم را، به راستی که آن ]جهنم[ بد قرارگاه و بد اقامتگاهی است». و روی این احتمال، معنای آیه ی شریفه چنین می شود که روز جزا، کسی حق تعیین جا و مکان برای کسی ندارد، بلکه «مستقر» و محل قرارگیری هر کسی از مومن و کافر در اختیار خدا و موکول به امر خداست، (الی ربک یومئذ المستقر).

اطمینان بخشی به رسول مکرم صلی الله علیه وآله سلم

ممکن است از کلمه ی «ربک» که خطاب به رسول اکرم صلی الله علیه وآله و سلم است این نکته فهمیده شود که خدا با این بیان، در مقام تسلیت قلب مقدس پیغمبر صلی الله علیه وآله و سلم و تهدید قوم مکذب برآمده است ومی فرماید: ای رسول ما اینان که امروز در انکار و تمسخر و استهزاء نسبت به تو درآمده اند و دعوت و انذار تو را درباره ی روز جزا، موهوم و بی اساس پنداشته و با لحنی توام با غرور می گویند: (ایان یوم القیامه) (قیامت/6) مطمئن باش که اینان از حکومت قهار «رب تو» بیرون نتوانند شد، بلکه به طور قطع و مسلم، بازگشت کارشان به سوی «پروردگار تو» خواهد بود و آنجا به سزای این نابخردی های خود خواهند رسید. چه آنکه «رب تو» ای رسول که به حکم مقام «ربوبیت» و تدبیر و تکمیل عالم امکان، تو را به وجود آورده و حضرتت را عهده دار ابلاغ رسالت جامع و کاملش نموده است، باید تو را و سپس به طفیل وجود تو، عالم انسان را به هدف و کمال مطلوب و مقرر در عالم خود نائل سازد و این خود مقتضی است که مطعیان امر و نهی تو را از متخلفان جدا گردانیده و هر یک را به کیفر و پاداش مناسب با حال و کارشان برساند تا حقیقت معنای «ربک» که نماینده ی وصف «ربوبیت» درباره ی مخاطب- که «رسول» است و جاری  سازنده ی «ماء معین» دین در عالم است- تحقق کامل بپذیرد.