دیدگاه قرآن درباره نقش فرشتگان در نظام اجرایی عالم آفرینش

با اینکه خداوند بر همه چیز قادر و تواناست و بی شک هر چه را اراده کند بلافاصله انجام می گیرد (انما امره اراد شیئا ان یقول له کن فیکون، فرمان او چنین است که هرگاه چیزی را اراده کند فقط به او می گوید موجود باش، آن نیز بی درنگ موجود می شود) (یس/82) با این حال آیات قرآن مجید به خوبی نشان می دهد که خداوند کارهای جهان را تقسیم کرده، گروههایی از فرشتگان را مأمور انجام هر یک از کارهای مهم آفرینش و تشریع کرده است. گاه به طور کلی به این مسأله اشاره کرده می فرماید: «جاعل الملائکه رسلا اولی اجنحه مثنی وثلاث ورباع»، «خداوند فرشتگان را رسولانی قرار داده که صاحب بالهای دوگانه و سه گانه و چهارگانه اند» (فاطر/1)، و در جای دیگر می فرماید: «فالمدبرات امرا»، «سوگند به فرشتگانی که تدبیر امور می کنند» (نازعات/5)، و در جای دیگر از قول فرشتگان نقل می کند که می گویند: «ما منا الا له مقام معلوم وانا لنحن الصافون و انا لنحن المسبحون»، «هر یک از ما مقام (و وظیفه) معلومی دارد، و ما همواره صف کشیده منتظر فرمان او هستیم، و پیوسته او را تسبیح می کنیم»‌ (صافات/164 و 166)، و گاه انگشت روی گروههای خاصی با وظایف مخصوصشان گذارده است که به عنوان نمونه، گروههای زیر را می توان نام برد:

1- فرشتگانی که مبلغان وحی و آورندگان کتب آسمانی هستند: «ینزل الملائکه بالروح من امروه علی من یشاء من عباده» (نحل/2)

2- گروهی که حاملان عرشند: «الذین یحملون العرش ومن حوله یسبحون بحمد ربهم» (غافر/7)

3- گروهی که مراقبان اعمال انسانها هستند: «وان علیکم لحافظین- کراما کاتبین یعلمون ما تفعلون» (انفظار/10 تا 12)

4- گروهی که امدادگران الهی نسبت به مومنان در جنگها و حوادث سخت زندگی هستند: «یا ایها الذین امنوا اذکروا نعمه الله علیکم اذ جائتکم جنود فارسلنا علیهم ریحا وجنودا لم تروها وکان الله بما تعملون بصیرا» (احزاب/9)

5- گروهی که حافظان انسانها در برابر بسیاری از خطرات و حوادثند: «و هو القاهر فوق عباده ویرسل علیکم حفظه‌»، (انعام/61)

6- گروهی که مأمور قبض ارواحند: «قل یتوفاکم ملک الموت الذی و کل بکم» (سجده/11)، «الذین تتوفاهم الملائکه طیبین» (نحل/32)

7- فرشتگانی که مأمور تقسیم ارزاقند: «فالمقسمات امرا» (ذاریات/4). در تفسیر این آیه، بعضی آن را به تناسب آیات قبل، اشاره به فرشتگانی که ارزاق را در میان بندگان تقسیم می کنند دانسته اند و بعضی آن را به فرشتگانی که مأمور تقسیم همه کارها در جهان هستی می باشد.

8- فرشتگانی که مأمور گسترش ابرها و نزول بارانها و مأمور پراکنده ساختن آنها بعد از ریزش باران هستند: «والناشرات نشرا- فالفارقات فرقا» (مرسلات/3 و 4)

9- فرشتگانی که مأمور خنثی کردن وسوسه های شیاطین از قلوب مومنان هستند و با تهاجم شیاطین بر افکار بندگان مومن مبارزه کرده، وسوسه های آنها را خنثی می کنند: (فالزاجرات زجرا)، (صافات/2)

10- فرشتگانی که در شب قدر نازل می شوند و مأمور ابلاغ مقدرات الهی در طول یک سال هستند، مقدراتی که بر حسب شایستگیها و لیاقتها و اعمال هرکس تعیین می شود، نه بدون حساب و به شکل اجباری،‌ «تنزل الملائکه والروح فیها باذن ربهم من کل امر (قدر/4).

همانگونه که ملاحظه می کنید خداوند با تمام قدرتی که بر هر کار دارد، تدبیر امور این جهان را در میان فرشتگان تقسیم کرده و برای هر گروه وظیفه و مأموریتی قائل شده است.

در روایات اسلامی نیز درباره اصناف فرشتگان تعبیرات متعدد و پرمعنایی از نظر تقسیم مسئولیتها دیده می شود، از جمله در نهج البلاغه در خطبه اشباح آمده است: «گروهی از آنها دست در کار آفرینش ابرهای پر آب و کوههای عظیم و مرتفع و آفرینش ظلمت و تاریکی هستند. و گروهی دیگر قدمهایشان تا قعر زمین پایین رفته و همانند پرچمهای سفیدی فضا را شکافته، و در زیر آن بادهایی است که به نرمی حرکت می کند و در حدود معینی نگاهش می دارد، اشتغال به عبادت آنها را از کار دیگر بازداشته و در حقیقت ایمان میان آنها و معرفت حق پیوند داده است... شیرینی معرفت الهی را چشیده، و از جام محبتش سیراب شده اند»!

روایات فراوان دیگری درباره تقسیم مسئولیتها در میان فرشتگان داریم که ذکر همه آنها به درازا می کشد. از آنچه در بالا گفته شد این پیام قرآنی را می توان دریافت که اگر انسانها بخواهند همگام و همسو با دستگاه ربوبیت پروردگار در جهان هستی و مدیریت او در عالم تکوین عمل کنند باید مساله تقسیم کارها و مسئولیتها را در جامعه انسانی مورد توجه دقیق قرار دهند، تا زندگی آنها قرین موفقیت بوده باشد.

به تعبیر دیگر: ما می دانیم تکوین و تشریع باید همسان عمل کنند، و زندگی انسانها باید از آفرینش الهی الهام گیرد و رنگ و صبغه الهی داشته باشد و آنچه در آنجا حاکم است در اینجا حاکم گردد. توجه به این حقیقت ما را به مساله تنظیم امور اجرائی دعوت می نماید.