درمان اهمال کاری در بهره گیری از فرصت ها

اهمال کاری از جمله آسیب های روانی است که تکرار تدریجی آن، به شکل اعتیاد درمی آید. و شخص معتاد به اهمال کاری، ناخواسته زمان را به تاخیر انداخته، فرصت ها را از دست می دهد. بنابراین این صفت زشت، یکی از موانع پیشرفت و سعادت افراد و جوامع است. اینک برخی راهکارها و تکنیک های کاربردی را برای درمان این نوع خاص از اهمال کارى (اهمال کاری در بهره گیری از شرایط زمان و مکان) بیان می کنیم:

1. قدرشناسى از فرصت به دست آمده
نکته قابل ملاحظه این که، شخص اگر گذر زمان و فرصت هاى پیش آمده را درک نکند و حرکت زمان را به فراموشى سپرد، در واقع، خود را گول زده است. براى درمان وقت ناشناسى امورى را مى توان توصیه کرد:
1. توجه به ضایع سازى عمر که با گذر آن، تدبیرى برای جبرانش وجود ندارد. بیانى از کامل ترین انسان، پیامبر (ص) نقل شده است: «یا أباذر ایاک و التسویف بأملک...؛ اى ابوذر تو را از اهمال کارى برحذر مى دارم».
2. سپس در بیان ضرورت این نکته فرموده اند: «فإنک بیومک و لست بما بعده...؛ چرا که تو براى امروز هستى نه براى فردا».
3. در بهره گیری از فرصت های امروز پشیمانی نیست. در ادامه روایت فوق می خوانیم: «فإن یکن غد لک لم تندم على ما فرطت فى الیوم...؛ توجه داشته باش که اگر فرصت را غنیمت شمردى و فردایى نداشتى، بخاطر کوتاهی ات در امروز پشیمان نمی شوی».

2. برنامه ریزی و رعایت نظم در کارها
بی نطمی در کار نه تنها از آثار اهمال کاری است بلکه خود موجب اهمال در کارهای بعدی می شود. نداشتن برنامه معین و مشخص در زندگی و بی توجهی به تدبیر و طراحی برای آینده، کارهایی با حجم بسیار کم را در نطر شخص به صورت انبوهی از کارهای انجام نشده مجسم می کند. این حالت باعث می شود تا اهمال کار خود را ناتوان از انجام آن ببیند و به سبب روحیه تنبلی و کسالتی که دارد، از اقدام به کار خودداری کند. از بهترین راههای مبارزه با اهمال کاری، فراگیری برنامه ریزی و همچنین اهمیت دادن به نطم و ترتیب در کارهاست. امیرالمومنین (ع) در وصیت نامه خود به امام حسن (ع) و امام حسین (ع) می فرمایند: «اوصیکما و من بلغه کتابی بتقوی الله و نطم امرکم؛ شما و هر کسی را که نامه ام به او برسد به پرهیزکاری و و نظم در کارهایتان سفارش می کنم».

3. انجام کارهای بزرگ با زمان بندی
از جمله مشکلاتی که دامن گیر بسیاری از افراد شده در حالیکه خود نتیجه اهمال کاری و نیز باعث اهمال در کارهای دیگر است، پذیرفتن و انجام دادن کارهای بزرگ بدون زمان بندی مشخص است. اگر انجام اینگونه کارها را مطلق و بدون مراحل زمانی در نظر بگیریم، به طور معمول اهمال به آن راه خواهد یافت. برای در امان بودن از این مشکل، ممی توان از دو روش زیر استفاده کرد:
الف) استفاده از طرح پنج دقیقه اى: براى این که از ایستا بودن خود در انجام کار جلوگیرى کنید، زمان را به اجزاى مختلف تقسیم نمایید. به این شکل که، براى شروع هر کار تنها بر مبناى پنج دقیقه وقت در نظر بگیرید و پنج دقیقه پنج دقیقه براى خود برنامه ریزى کنید. کوتاه بودن زمان، به شما کمک مى کند تا کار را به انجام رسانید.
ب) استفاده از فن جزء جزء: کار خود را به بخش هاى کوچک تر تقسیم کنید تا بتوانید بر آن مسلط شده و از عهده انجامش برآیید؛ به عنوان مثال، هر پنج صفحه مقاله خود را بخشى به حساب آورده و پس از انجام هر بخش، پاداشى مناسب براى خود در نظر بگیرید، سپس به انجام سایر بخش ها بپردازید.

4. اولویت بندى کارها:
در نظر نگرفتن تقدم و تاخر کارهایی که بر عهده گرفته ایم (مراعات نکردن اولویت ها) نه تنها خود ممک است معلول اهمال کاری باشد، بلکه به طور موثری می تواند در امور دیگری ما را دچار اهمال و سستی کند؛ چرا که اولویت بندی نکردن کارها باعث بزرگ دیدن کارها و توقف در انجام آن خواهد شد. اشخاص براى خود وظایف گوناگونى را در نظر مى گیرند. هر کسى باید بتواند کارهاى با اهمیت تر را با اولویت اول انجام دهد. این تقسیم بندى، بى شک شما را مقید خواهد کرد تا به کارى که فوریت بیش ترى دارد، بیندیشید. در این مورد، اگر به طور جدى در انجام آن تسریع نکنید، اهمال کارى شما در سایر امور نیز تأثیر خواهد گذاشت. از امام على (ع) نقل شده است که «الفرصة تمر مر السحاب، فانتهزوا فرص الخیر؛ فرصت چون ابر مى گذرد، پس فرصت هاى خیر را غنیمت شمارید». شکى نیست که در یک زمان هیچ گاه قادر به انجام چندین کار نیستیم، پس باید ارزشمندترین کار را در اولین فرصت ممکن به انجام رسانیم.

5. اقدام به کار در حد توان:
گاه انسان به کارى مبادرت مى کند که آن کار از حد توان و طاقت او به مراتب فراتر است. در این جا شخص با انتخاب غلط، زمینه اهمال کارى خود را فراهم ساخته است. بنابراین، هر کس اول باید توان خویش را در انجام کارها درست برآورد کند و سپس کارى درخور و مناسب با توانش بپذیرد. چنانچه خداوند متعال به اندازه توان هر کس به او مسئولیت داده است: «لا یکلف الله نفسا الا وسعها؛ خداوند به کسی تکلیف نکرده است مگر به اندازه توان و قدرتش» (بقره/ 286). در آیه اى دیگر آمده است: «لایکلف الله نقسا الا ما آتاها؛ خداوند به کسی تکلیف نکرده است مگر به اندازه ای که به او عطا فرموده است» (طلاق/ 7).

6. عدم عجله در اتمام کار:
عجول بودن، کم صبری و در نتیجه زود رها کردن کارها، باعث ناتمام ماندن و به نتیجه مطلوب نرسیدن فعالیت ها می شود. این امر خود از عوامل ایجاد و نیز تقویت روحیه اهمال کاری است. البته این حالت، معلول علل مختلفی از جمله سختی و پیچیدگی بیش از حد کارها، کم صبری و شکیبا نبودن است. همیشه انتخاب اصلی و برتر، حرف آخر نیست؛ آن چه کار را به ثمره می رساند، مقاومت و پایداری در کار و یا به بیان دیگر استمرار بخشیدن به آن است. بخش بزرگی از سخنان اهل بیت پیامبر (ص) به عنوان «المداومة فی العباد؛ استمرار در عبادت» اختصاص یافته است. در این بخش، بر ثبات قدم، بسیار پافشاری شده تا عبادت تأثیر مطلوب خود را به جان سالک بنهد. بیانی حکیمانه از پیامبر گرامی نقل شده که فرموده اند: «المداومة علی العمل فی اتباع الآثار و السنن و ان قل ارضی لله و انفع عنده فی العاقبة من الاجتهاد فی البدع؛ مداومت بر عمل گرچه کم باشد، اما آثار و سننی در پی آورد، خدای تعالی را بیشتر خوشنود می سازد و برای نتیجه کار مفیدتر از تلاشی است که تنها شروع شود و (ادامه نیابد)». جلب رضایت خداوند حکیم همراه با ثبات در انجام کار، رشد و به کمال رسیدن انسان را ضمانت می کند. بیان دیگری از حضرت امام مجتبی (ع) گزارش شده که پدرم در هنگامه احتضار، در ضمن وصایای خویش فرمودند: «واقتصد فی عبادتک و علیک فیها بالامر الدائم الذی تطیقه؛ در انجام عبادتت میانه رو باش و بر تو باد که در حد توان خود، به عبادت استمرار بخشی». بنابراین، برآورد قدر توان و دائمی بودن کار، نتیجه آن عمل را به جان و دل انسان فرو می نشاند. مراعات این نکته باعث می شود تا آرام آرام روحیه اهمال کاری از شخص رخت بربندد.

7. عدم پیچیدگی کار و مشخص نکردن هنگامه پایان کار:
پیچیدگی کارها و نامعلومی پایان کار، آن را برای هر کس خسته کننده و طاقت فرسا می سازد؛ به خصوص اگر انسان هر فعالیتی را با چنین کارهایی شروع کند. اقدام به کارهای بزرگ، سنگین و طاقت فرسا، شور و اشتیاق و نشاط انسان را گرفته، و باعث نوعی دل زدگی و سپس آرام آرام موجب بدبینی به همه امور خواهد شد. اساسا زیاده روی و افراط و تفریط در همه کارها این حالت را در انسان پدید می آورد. برای مبارزه با این مشکل می توان اقدامات زیر را انجام داد:
الف) شروع به کارهای کوچک و کوتاه مدت: شاید بهترین راه مقابله با پیچیدگی کار آن است که انسان همیشه از کارهای ساده ای که از پایان یافتن آن در آینده ای نزدیک مطمئن باشد، شروع کند. پایان موفقیت آمیز کار قبلی، خود، هم پاداش برای کار قبلی و هم تشویقی برای شروع مجدد کاری نو است.
ب) پرهیز از افراط و تفریط: بر مبنای تحقیقات انجام شده، یکی از مهم ترین عوامل تشدیدکننده روحیه اهمال کاری در شخص اهمال کار، سنگین بودن کارها و یا طولانی بودن زمان پایان آن است. طبیعی است که هر انسان فهیم و عاقل، به افراط و تفریط در کارها گرایشی نخواهد داشت؛ چرا که به بیان امیرالمؤمنین علیه السلام: «لاتری الجاهل اما مفرطا او مفرطا؛ تنها نادان را می بینی که گاهی تندرویی و گاه کندرویی می کند.» به همین سبب است که در همه امور، حتی در عبادات، باید حد اعتدال مراعات شود. فراوانی آن نه تنها مفید نیست، بلکه حتما زیان آور هم خواهد بود. امام صادق (ع) از امیرالمؤمنین (ع) و ایشان از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده اند که آن حضرت فرمود: «یا علی ان هذا الدین متین فاوغل فیه برفق و لاتبغض الی نفسک عبادة ربک؛ ای علی! این دین متین است؛ پس آن را با مدارا درآمیز. مبادا که دشمنی نفس تو با عبادت پروردگارت برانگیخته شود». بنابراین، باید با نفس خویش به گونه ای برخورد کرد که عبادت را دوست بدارد و به آن میل و رغبت یابد و آن را در خود جذب کند. آن حضرت سپس می فرماید: «فان المنبت لاارضا قطع و لاظهرا ابقی؛ چون راکبی که در راندن مرکب افراط کرده و جانب اعتدال را مراعات نکرده، پس از مدتی، نه می تواند ادامه مسافت را طی کند و نه مرکبش سالم می ماند».
ج) تعیین وقت برای انجام هر کار: پیش از هر کاری، شخص باید زمان را بشناسد و بر آن مبنا کار را اندازه گیری کند. بنابراین، باید زمان پایان هر کاری را تعیین کند و پس از پایان پذیرفتن آن، کار را کنار نهد.
د) تعیین وقت تاریخ تحویل: با توجه به این که راه پیش گیری از اهمال در تحویل کار، تعیین وقت برای پایان آن است، لازم است در میزان توان خویش برای اجرای به موقع کار در وقت مقرر دقت کند.
روشن نبودن زمان پایان و تحویل کار، شخص را به تسامح در انجام وظیفه می کشاند. از امام علی (ع) نقل شده: «کل مؤجل یتعلل بالتسویف؛ هر آن کسی که (بدون تعیین کردن زمان پایان کار) مهلت داشته باشد، کار او به اهمال کاری و امروز و فردا کردن کشیده می شود».

منـابـع

کلیــد واژه هــا