فرهنگ ها و باورهای دینی مردم جنوب و غرب آمریکا

فرهنگ های جنوب غرب
هنگامی که انسان از مناطق جنوب غرب بازدید می کند دو چیز ذهن و تخیل آدمی را به خود مشغول می دارد. اول این که انسان تحت تاثیر وسعت و عظمت محیط طبیعی قرار می گیرد، شکل ها و رنگ های گاهی فوق دنیوی آن، و تنوع چشم گیر مناطق زیست بومی. دوم این که انسان به همان میزان تحت تاثیر تنوع فرهنگ های بومی آن جا واقع می شود، و حتی از آن بیشتر تحت تاثیر این حقیقت که علی رغم همه سختی و خشونت مرتبط با تاریخ تماس این مردم با بیرون، مردمان جنوب غرب هنوز در نقطه هایی که اسپانیایی ها در سال 1540 میلادی آن ها را یافتند و یا در نزدیکی این نقاط زندگی می کنند. این استمرار و پیوستگی تا به امروز در فرهنگ های ایشان تبلور پیدا کرده است. در سال 1960 میلادی تقریبا 000/200 نفر آمریکاییان بومی در شمال غربی مکزیک و جنوب ایالات متحده آمریکا وجود داشتند که در 25 گروه یا قبیله گرد آمده بودند. اگر فقط به دو ایالت آریزونا و نیومکزیکو نگاه کنیم نمایندگان شش خانواده زبانی عمده را مشاهده خواهیم کرد. لیکن این تنوع زبانی سد راه مبادلات فرهنگی نشده بود.

فرهنگ و باورهای دینی پوئبلوها
پنجاه هزار نفر جمعیت تقریبی پوئبلوها به دو گروه عمده تقسیم می شوند: پوئبلوهای شرقی که در طول دره ریو گرانده هستند، و پوئبلوهای غربی که شامل زونی های و هوپی ها است.

نظام های خویشاوندی و جهان بینی پوئبلوها
هرچند شباهت های زیادی در مذاهب پوئبلوها وجود دارند، نظام های خویشاوندی و قرابت سیاسی و جهان بینی آنان را می توان به دو گونه تقسیم کرد:
1. نوع دوجانبه پوئبلوهای شرقی (از طریق توراث پدری و یا مادری)
2. نوع نسب مادری پوئبلوهای غربی (که بر پایه وراثت از انساب مونث قرار دارد). نوع دو جانبه، تمام جامعه و در نهایت کائنات را به دو گروه مساوی تقسیم می کرد. این نظام دوتایی خود را در طراحی و نقشه سازی روستا، ساختار دولتی، و نظام تشریفاتی که در آن ها همه صور زندگی در حدود ثغور یکی از این دو گروه عمل می کنند به نمایش می گذارد. این نظام شامل قبول مسئولیت های حکومتی و عبادی است که هنگام روزهای اعتدال شب و روز در بهار و پائیز و یا تحویل فصول تابستان و زمستان دست به دست می شوند. نظام مبتنی بر سلسله انساب مادری بر پایه روابط بین اقوام مادری قرار دارد(یعنی اقوام و طوایفی که خویشاوندی و وراثت را از طریق خطوط مونث پی گیری می کنند) که به صورت واحدهای بزرگ تر (گروه های بزرگ از قبایل و طوایف) گروه بندی شده اند؛ و نیز بر اساس تفویض قدرت سیاسی و دینی از مجرای همکاری و تعاون بین انجمن های اخوت دینی و تشکیلات کهانت یا روحانی.

سلسله مراتب تشریفات بومی
در بین تمام پوئبلوها قدرت سیاسی از اجزای اساسی سلسله مراتب تشریفات بومی است. تشکیلات و سازماندهی این سلسله مراتب بین پوئبلوهای مختلف از شرق تا غرب منطقه تفاوت می کرد، اما یکی از جنبه های اصلی و مشترک این تشکیلات این است که معرفت عبادی (آیین) سرپوشیده، قدرت اجتماعی به همراه می آورد. این دانش می تواند معرفتی راجع به روزگار نخستین باشد، و یا بصیرتی نسبت به مسائل و موضوعات عبادی و مناسک دینی، یا دانش نسبت به موجودات قدرت مند، تملک آوازهای قدرت مند و یا آداب و رسوم قدرت مند، و یا موضوعات مشابه دیگر. این معرفت از طریق سلسله ای طولانی از تشرف به انجمن های اخوت یا کهانت عبادی آشکار می شود آن طور که تلویحا فهمانده می شود، مهم ترین معرفت عملا مثل یک دارایی (مایملک) نگهداری می شود امری شبیه به مفهوم مالکیت مادی در غرب. همین دانش و کاربردهای عملی آن است که مدارج سلسله مراتب قدرت را تعیین می کند. از این قرار، در بین هوپی ها و زونی ها، قدرت و منزلت اجتماعی بر پایه ترتیب ورود قبایل و طوایف در روزگار اولیه، و آیین عبادی خاصی که آن ها مدعی هستند در آن زمان دارا بوده اند می باشد.

تمثیل گیاه ذرت
کانون توجه اصلی تشکیلات تشریفاتی قبیله رعایت تقویم، مراسم و آداب هیجان آور (دراماتیک)، وسیعی است که هر کدام از آن ها بین چهار تا شانزده روز طول می کشند و چرخه حیات گیاه ذرت (بلال) را حفظ و تضمین می کنند. گیاه ذرت، با جلب همکاری قدرت های خورشیدی، نجومی و ژئوفیزیکی، مراحل حیات و مرگ خویش را حفظ می کند و بدین وسیله مراحل مشابهی را در حیات و مرگ زندگی انسان ها برقرار نگه می دارد. تمثیل گیاه ذرت، به شیوه های گوناگون، نبوغ خلاقه مردم پوئبلو را هدایت می کند و از بافت صور زندگی اجتماعی ایشان خبر می دهد.

کائنات نزد افراد پوئبلو
افراد پوئبلو در جهانی که با انواع و اقسام مخلوقات حیات دارد، زندگی می کنند، مخلوقاتی فروتر از انسان و برتر از انسان که چنین تصور می شود ،همه آنان به یک سلسله روابط متقابل دقیق و ظریف تعلق دارند، روابطی که در آن ها گروه های انسانی با گروه هایی از گیاهان و جانوران مرتبط هستند و خدایان، شیاطین، و ارواح نیز از کسانی که اسرار ایشان را می دانند بیعت می گیرند. اعتقاد بر این است که عوالم این موجودات مختلف در کائنات انتظام یافته ای از جهان هایی که به مناطقی در جهات چهارگانه و یا گاهی هم شش گانه تقسیم می شوند که معمولا شامل کاردینال ها (اصول و پایه ها)، نقطه اوج (سمت الراس) و حضیض می باشد. بنابراین، ایده وجود یک مرکز یا حداقل وجود یک محور جهانی مرکزی کاملا برجستگی دارد و کل این ساختار چارچوب ارجاع و استناد نیرومندی را برای بازیگران اساطیری و آیینی و نیز برای ایدئولوژی واحدهای بزرگ قومی و روابط گروهی دوگانه به وجود می آورد. کائنات پوئبلویی هم چنین در خانه های قومی که به شکل چهارگوش ساخته می شوند و به نام «کیواها» خوانده می شوند به نمایش در می آید. این خانه ها نمایشگر جهان های زیرین گوناگونی هستند که از طریق محور عالم، که به زبان هوپی «سیپاپونی» خوانده می شود، به هم دیگر متصل شده اند.
گروه های دیگری هم مثل ماسک (که به هوپی کاچینا خوانده می شود)، انجمن های دلقک بازی، انجمن های معالجاتی، انجمن های جنگی، و بالاخره شکار هستند که گروه های نیرومند قبیله ای، خطوط کهانت و کشیشی، و انجمن های اخوت آیینی را به صورت میان بر قطع می کنند.

مشهورترین کیش پوئبلو
کیش کاچینا، به خاطر مراسم رقص پرزرق و برق آن که با صورتک ها و لباس های مخصوص انجام می شود، مشهورترین کیش پوئبلو است. کاچیناها ارواح نیاکان، گاهی به صورت حیوان، زمانی انسان، و بعضی وقت ها هم فوق انسان هستند که رفت و آمدشان معمولا تابع نوسان های فصلی است. در خلال این مراسم و آداب و رسوم دیگر، روایات مهم و ثقیل غالبا به شکل یک گفت و گوی عبادی بین کاهنان و نمایندگان ماسک بر چهره خدایان مهم بازگو می شوند. این روایات به نقل داستان ظهور بشر از جهان های زیرزمینی و مهاجرت آن ها به مرکز این جهان می پردازند.

نیروهای شر و شیطانی نزد پوئبلوها
در مقابل این دسته از جوامع و آداب و رسوم و موجودات آن ها، نیروهای شر و شیطانی قرار دارند. پوئبلوها به هیچ خدا (الوهیت) ای که در بردارنده جوهر و اساس شرارت باشد باور ندارند. بعضی از خدایان، بدخواه تر از بقیه هستند، اما همه موجودات فوق بشری خطرناک می باشند. از طرف دیگر، افراد پوئبلو بیشتر به شرارت انسانی می پردازند. طبق تعریف، افسون و فریب عبارت از چیزی است که دقیقا در جهت مقابل هر امر مقدس، خیر، و به خصوص اجتماعی باشد. پوئبلوها دنبال تسخیر و یا شکار افسون گران و سحر و جادو نیستند، اما متخصصانی چون زنان و مردان طب گیاهی دارند که فعالانه علیه امراضی که از ناحیه ساحران و جادوگران ایجاد می شود مبارزه می کنند و حتی گاهی به جنگ با آنان می پردازند. شیوه ادراک پوئبلوها درباره قدرت، به گونه ای است که قدرت در ذات خود نه خوب و نه بد است و بلکه شیوه کاربرد آن است که صورت های خوب یا بد به خود می گیرد. از این قرار، حتی حکمای قبیله و یا روحانیون قدرت مند آن غالبا در معرض این سوء ظن قرار می گیرند که از قدرت خویش برای کارهای ساحرانه استفاده می کنند.

فرهنگ و باورهای دینی طایفه ناواجو
به نظر می رسد سازمان اجتماعی و جهان بینی ناواجو مانند پلی بین دنیای پوئبلو و بازمانده های قدیمی تر شیوه حیات آتاپاسکان عمل می کند. افراد طایفه ناواجو در دسته هایی مجزا و جدای از بقیه زندگی می کنند و اصل بنیادین تشکیلاتی آن ها خانه، رمه و زمین های خانم ساکن در آن جا است. هویت اجتماعی نیز بر پایه شصت قبیله مادری است که به نحو مسامحه آمیزی در پانزده گروه بزرگ تر بی نام قبیله ای سازماندهی شده اند. علاوه بر این، هویت افراد ناواجو، حتی در مباحث منزلت و رهبری سیاسی، از روی اندازه و ظاهر گله گوسفندان تعیین می شود. در روزگاران قبلی، هیچ گروه به روشنی تعریف شده ای بزرگ تر از گروه مستقر در محل وجود نداشت، به استثنای گروه های سرسری سازماندهی شده ای ه تحت رهبری یکی از بزرگ ترها و یا چند تن از آنان برای ارتباط با غریبه ها (افراد بیرون از قبیله) ترتیب داده شده بود.

افراد مقدس و افراد زمینی در فرهنگ طایفه ناواجو
دنیای ناواجو بین «افراد مقدس» و «افراد زمینی» تقسیم شده است. این موجودات در محدوده کائناتی مدور که چهار کوه مقدس دورتادور آن را گرفته زندگی می کنند. در رابطه با پوئبلوها، افراد ناواجو معتقدند که آنان نیز از تعدادی جهان پنهان زیرزمینی، که جهان حاضر پنجمین آن ها است، ظهور کرده اند. اما جهان ناواجو نه از جهت اساطیری و نه از جهت اجتماعی بر پایه سلسله مراتب سخت پوئبلوها ساخته نشده است.

آداب و مراسم ناواجو
آداب و مراسم ناواجو، از باب نقاشی های شنی بسیار ظریف و استادانه ای که جهان را در نظام های نمادین تو در تو و پیچیده ای ترسیم می کنند، شهرت دارند. هر چند این هنر به وضوح از پوئبلوها وام گرفته شده، بی تردید توسط ناواجوها صورت مهذب تری پیدا کرده است. آداب و مراسم تشریفاتی ناواجو به وضوح پذیرش آداب و مراسم پوئبلویی را از ناحیه شمن گرایی آتاپاسکان نشان می دهد. «خواننده» ناواجویی که این مراسم پیچیده را گاهی به مدت نه شب اجرا می کند یک نفر کاهن است و نه یک شمن. وی این هنر را نه از طریق مکاشفه و شهود، بلکه از طریق شاگردی در خدمت یک خواننده محلی فراگرفته است و از همان شخص نیز آوازها، دواها، تکنیک ها، و مناسک را ید گرفته است. سرمنشا تمام این موضوعات در ماجراهای قهرمانان فرهنگی ناواجویا خدایانی است که بدبختی و ناخوشی را شخصا تجربه کرده و از طریق همان تجارب نیز نحوه مرتفع ساختن چنین بحران هایی را فرا گرفته اند. مطلب جالب توجه راجع به مراسم ناواجو، در نقطه مقابل مراسم پوئبلو، این است که در حالی که مراسم پوئبلو قدرت های کیهانی را از جانب نیازها و بحران های گروهی مورد خطاب قرار می دهند، مراسم ناواجو این کار را از جانب کی مریض انفرادی انجام می دهد. از این قرار، نقاشی های شنی استادانه به منظور احیا و طلب استمداد از خدایان کناره کائنات و آوردن آن ها به نزد مریض است که به طور فیزیکی در مرکز نقاشی قرار داده می شود. تماس با خدایان نشانه اطمینان از این مطلب است که بیمار تقدس و قدرت پیدا می کند و هنگامی که آن ها صحنه را ترک می کنند بیماری آن فرد را نیز با خود می برند. پس از آن، نقاشی شنی مزبور را رد بوته زارها دور می اندازند. هر 24 ساعت یک تابلوی شنی برای یک مراسم مداوا ساخته و سپس تخریب می شود.

عضویت در کلیسای بومیان آمریکای شمالی
یکی از عوامل مهم بین ناواجوها عضویت در کلیسای بومیان آمریکای شمالی است. میزان جاذبه آن تا زمان تجربه ویران ساز تقلیل اجباری سهام توسط «دفتر امور سرخ پوستان» در سال های دهه 1930 میلادی چندان شدید نبود. برآوردها و آمارهای مختلف حکایت از این دارند که امروزه تقریبا نیمی از کل جمعیت ناواجو عضو کلیسای مزبور می باشند. کلیسای بومیان آمریکایی یک حرکت همه جانبه سرخ پوستی است که سمبولیسم (نمادگرایی)، را با سمبول ها و آیین گرایی محلی ترکیب می کند، همراه با خوردن کاکتوس روان گردان پیوت (لوفوفورا ویلیمسی) که حاوی ماده مشهور «مسکالین» (نوعی ماده توهم زا) و تعدادی مواد شبه قلیائی (آلکائیدی) دیگر است. فردی که به مصرف این ماده دست می زند، از مجرای آیین پیوت و شهودهای حاصله، نسبت به مسائل خویش و نیز راه های علاج بیماری و بدبختی خویش بصیرت پیدا می کند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا