خداشناسی در آیین هندو (ویژگى هاى خدایان)

خدایان برزخی یا فضایی:
در این گروه، خدایانی همچون «ایندره»، «آپام ناپات»، «رودره»، «وایو و واته»، «آپا»، «پرجنیه»، «مروتها»، «ماتریشون»، «تریته آپتیه» قرار دارند.

ویژگى هاى خدایان برزخی یا فضایی در وداها
1- خدای ایندره
مقتدرترین و معروف ترین، همچنین محبوب ترین خداى برزخی و فضایی، ایندره است که در اصل بزرگترین خداى ودایى و خداى ملى هندوان است «ایندرا» یکی از خدایان بسیار محبوب «ریگ ودا» است، به گونه ای که بیش از یک چهارم سرودهای این متن مقدس درباره این خدا نوشته شده است. او پیش از هر چیز، خدای طوفان و رعد و برق است. سلاح او را «وجرا» یعنی رعد گویند و این سلاح مطلقا بدو تعلق گرفته است. از 1028 سرود ریگ ودا 250 سرود خطاب به اوست و در بیش از 50 مورد همراه با دیگر خدایان از او یاد می شود و در نتیجه بیش از یک چهارم سرودهاى ریگ ودا به او اختصاص دارد. در حالى که ورونه فرمانروایى بسیار پرهیزگار و اخلاقى است، ایندره جنگجویى مقتدر و نیرومند است. ورونه بر نیروى خود، یعنى مایا، متکى است، ولى ایندره بر سومه و سلاح تکیه دارد. صفات و ویژگى هاى انسان گونۀ او بیش از سایر خدایان است. او داراى سر، بازوان، دست ها و شکمى بزرگ است که آن را با شراب سومه انباشته است. ایندره خداى توفان، پدیدآورنده رعد، مسلح به سلاح آذرخش یا وجره، و پادشاه آریاییان و حامى آنان است. او خدایى خشن و تشنه و دوستدار سومه است و قدرت خود را از طریق آن به دست مى آورد. مشخصه و ویژگى اصلى او مبارزه و جنگ با وریتره (دیو خشکسالى)، است. او با سلاح وجره و با نوشیدن سومه و با یارى مروت ها خدایان توفان بر وریتره پیروز شد و آبها را آزاد کرد. از این رو نزد کشاورزان محبوبیت بسیارى دارد. او با کشتن وریتره جانشین ورونه شد و به فرمانروایى جهان رسید و بعدها با به دست آوردن عنوان خداى حاصلخیزى، صفت آفرینندگى را نیز یافت و به عنوان خداى خالق مطرح شد. او آسمانها، روزها، ماهها و فصلها را منظم کرد. زمین و آسمان را از هم جدا ساخت و آنها را وسعت بخشید. ایندره ابرها را وادار به باریدن مى کند، دوستدار مردمان است، از آنان حمایت مى کند و با روشنایى خود ظلمت را از بین مى برد. نیرومند، قوى و غضبناک است و خشم و غضب او هر چیز محکمى را خرد مى کندو کسانى را که از نظم و قانون ورونه و میتره پیروى نمى کنند، کیفر مى دهد و ضمن برقرارى امنیت، شادى و سرور مى بخشد و در مراسم جشن و سرور و آیین هاى قربانى و نذورات و نیایش ها حاضر می شود. با یارى و کمک او بود که آریاییان پیروز شدند. او بود که آتش را از میان دو سنگ نمایان ساخت. در سرودهاى ریگ ودا از او با صفات و عناوین، بلندى یاد شده است. مهم ترین صفات او عبارتند از: قدرتمند یا شکره، چالاک یا نریتو، پیروزمند یا توره، قوى یا توس، و قهرمان یا شوره. او را گاهى پیر و گاهى جوان خوانده اند و همچنین به دلیل کشتن وریتره، او را وریترهن، یعنى کشنده وریتره نامیده اند به خاطر در دست داشتن سلاح وجره (آذرخش) به او صفت وجره پنى، یعنى «صاعقه یا آذرخش به دست» داده اند. در سرودها آمده است که سراپاى ایندره از زر است، بازوانش از زر است و تازیانه اى زرین در دست، برگردونه اى زرین و تابناک که هزار تکیه گاه دارد، سوار است و دو اسب زرین با یال هاى زرین و مواج ارابه او را مى کشند. او حاکم بر جهان است و آن را به شش بخش تقسیم کرده و به صورت خانه اى با چهار ستون و دو دروازه، یکى در شرق و دیگرى در غرب، و سقفى از ابرهاى آسمان بر آن، در آورده است. ضمنا او صاحب همسرى به نام ایندرنى یا ایندرى است. على رغم مقام و منزلت ایندره، او ازلى نیست بلکه مخلوق و آفریده است. درباره او گفته شده است: «پدر تو، پدر دلیرترین جنگاورترین فرزندان بود. وى پدید آورنده ایندره، سازنده صاعقه شکست ناپذیر آسمانى تواناترین استادکار بود...»، «پدرى نیرومند، فرزندى نیرومند براى جنگاورى پدید آورد. زنى رزم آور پسرى رزم آور بزاد». با این همه، ایندره نیز در جایگاه مطلق خود باقى نماند و در دوره هاى جدیدتر تنزل یافت و با قدرت یافتن شیوا و ویشنو، تحت نفوذ و قدرت آنها درآمد. در این دوره از مقام خداى جنگ به فرمانرواى سپهر و پاسدار منطقه شرقى تنزل یافت و به جاى سوار شدن بر گردونه زرین و با شکوه خود، بر پیلى سپید و شناور سوار شد. افزون بر آن به کارهاى خلاف عرف و اخلاق و حتى اعمال ناشایست و خشونت بارى نیز دست زد. از جمله پدرش را کشت و گردونه سپیده دم را شکست و به زنبارگى و برهمن کشى نیز پرداخت.

2- خدای رودره
رودره، از خدایان نسبتا کم اهمیت ودایى است و فقط در سه سرود ریگ ودا، 35 بار نام او آمده است. او تصویر و شکل اولیه خداى شیوا دوره هاى جدیدتر ودایى است که در سمهیتاهاى جدیدتر، و در براهمنه ها، همچون ویشنو، به یکى از دو خداى بزرگ و قدرتمند برهمنان تبدیل مى شود. او خداى توفان و بادها و پدر ماروت هاست که گاه خود آنها نیز با عنوان «رودره ها» خوانده مى شوند. او داراى موهاى بافته شده، لبهاى زیبا، اندام محکم، رنگ قهوه اى و چندین شکل است. او ذاتا تابان و پرتوافکن است و ه مچون طلا و خورشید مى درخشد. او درخشنده، اسوره آسمان و مزین به زیورآلات و سوار بر ارابه جنگى است. در وداها، از دو چهره و شخصیت رودره سخن به میان آمده است. مهم ترین و برجسته ترین چهره وى، همان ترسناکى و وحشت انگیز بودن اوست. او را شریرترین خداى ودا دانسته اند. او داراى نیزه هاى مرگ بار، مسلح به تیر و کمان، و همواره خشمگین و هراس انگیز است. او تیره فام، بدخو، کشنده، ویرانگر و همچون حیوانات وحشى، از جمله چون گراز سرخ فام آسمان تصویر شده است. رودره انسانها، گله ها و حتى خدایان را آماج تیرهاى مرگبار و بیمارى زاى خود قرار مى دهد و گاه با رعد و برق ظاهر مى شود. اما از طرف دیگر، او حامى و نگهبان گله ها، خردمند، بخشنده و خداى سرود است و همچون بزرگترین طبیبان، ستایش شده است. او شفادهنده است و به همین دلیل در برخى سرودها، از او سلامتى و خوشبختى آدمیان طلب می شود. در ریگ ودا با عنوان «شیوا» به معنى فرخنده و مبارک مورد خطاب قرار می گیرد و چون خورشید فروزان و چون طلا درخشنده و زیباترین و بهترین خدایان دانسته می شود. رودره در دوره هاى بعد، با عنوان شیوا مطرح وشناخته و معروف شد.

3- خدای تریته آپتیه
تریته آپتیه، تریته به معنى سوم و آپتیه به معنى ساکن و مستقر در آبهاست. در ریگ ودا سرود مستقلى خطاب به این خدا وجود ندارد و فقط 40 بار و از آن میان هفت بار با عنوان آپتیه از او یاد شده است. او با ایندره، ماروتها، اگنى و سومه مرتبط است و برخى از کارها و اعمالش بسیار شبیه اعمال و رفتار ایندره است، از جمله آن که با نوشیدن سومه به وجد و نشاط مى آید و در کشتن وریتره نیز دخالت دارد. تریته آپتیه ماروتها را بر گردونه خود سوار مى کند و به اگنى شدت و حدت مى بخشد و او را شعله ور مى سازد. مسکن او مخفى و سرى و در دوردستهاست. گفته اند که جایگاهش در قلمرو خورشید و در آسمان است. او مخالف زشتی ها و بدی ها و خواستار زایل شدن آنها و از بین رفتن شرارت هاست.

3- خدای اپم نپات
اپم نپات، کیث نام او را اپام نپات نوشته است. در ریگ ودا فقط یک سرود به او اختصاص یافته و 30 بار ذکر او آمده است. او را فرزند آبها خوانده اند و متمای ز از تریته آپتیه شمرده اند. او ذاتا مرتبط با آبها و ساکن در آنها و پوشیده از نور و روشنایى و درخشندگى است و در مراسم و نیایش هاى مرتبط با آب حضورى فعال دارد. افزون بر آن با اگنى نیز مرتبط است و گاه با او یکى مى شود، او در مکانى رفیع ساکن است، طلایى و زرین است و از زهدان زرینى ولادت یافته و غذاى او کره آب شده و شیر است. افزون بر آن، روحانیان، از او آب مناسب و پاک طلب می کنند.

4- خدای ماتریشون
ماتریشون، در ریگ ودا سرود مستقلى خطاب به او وجود ندارد، و فقط در قسمت هاى متأخر ریگ ودا 27 بار نام او آمده و با عنوان خدایى که آتش پنهان را از آسمان به زمین آورد، از او یاد شده است. او احتمالا صورت فضایى اگنى است و گاه با او متحد و یکى شده است، اما در سرودهاى متأخر ودا و در براهمنه ها از او با عنوان خداى باد سخن به میان آمده است.

5- مروتها یا خدایان توفان
مروتها، یعنى خدایان توفان، فرزندان رودره و پریشنى اند که به همین مناسبت، به نام پدرشان، رودره ها نیز نامیده شد ه اند. آنها سه گروه هفتایى یا سه گروه شصتایى اند که در جنگ ها از ایندره حمایت و پشتیبانى مى کنند و ملازمان جاودانه او هستند. نفس آنها چون آتش است و از خنده آذرخش ولادت یافته اند، و جن گجویانى جوان و مسلح به نیزه و تبرزین اند و کلاه خود بر سر مى گذارند. آنها مزین به زیور آلات اند و بر گردونه اى زرین که از پرتو آذرخش درخشان است و گوزن هایى سه پا آن را حمل مى کنند، سوارند و همچون پدرشان، خرابکار و ویرانگر، و گاه نیکوکار و مهربان اند. آنه کوه ها را مى شکافند و مغرورانه درختهاى جنگل ها را مى شکنند و با آذرخش، مردمان و گاوان را می کشند. اما از طرف دیگر درمان کننده و شفا دهنده اند و با باران، زمین را بارور مى کنند.

6- خدایان وایو و واته
وایو و واته، هر دو خداى باداند. در ریگ ودا یک سرود خطاب به وایو و دو سرود خطاب به واته است. هر چند در ریگ ودا به ندرت از وایو یاد شده، اما او از خدایان کهن و مهم است و با سوریه و اگنى، نخستین تثلیث خدایان مهم ودایى را تشکیل مى دهد. هر چند که بعدها ایندره جاى او را در این تثلیث اشغال مى کند، اما ارتباط او با ایندره هیچگاه قطع نمی شود. او هنوز نیز مورد احترام و توجه است. وایو از نفس پوروشه هستى یافته و خدایى زیباست. او هزار چشم دارد و متهورانه، سوار بر گردونه اى طلایى که 99 یا 100 یا1000اسب آن را می کشند، به پیش مى تازد. و همچون ایندره، میل بسیار به نوشیدن سومه دارد. او سریع ترین خدایان است و دم او حیات بخش خدایان و انسانهاست. صفات و ویژگى هاى انسان گونۀ وایو بیش از واته است، اما واته نفس خدایان، و منادى آذرخش و قاصد ظهور خورشید است و بیشتر با پرجنیه ارتباط دارد. او را با چشم ظاهرى نمى توان دید و غرش و فریاد او را نمى توان شنید. زادگاه او نیز دانسته نیست. او به وجود آورنده انوار سرخ فام و موجب درخشش بامدادان است و گرد و خاک را از چهره ابرها پاک مى کند.

7- خدای آپه
آپه، به معنى آبها و مجموعه اى از ایزد بانوها است که با عنوان نیروهاى خدایان در چهار سرود ریگ ودا ستایش شد ه اند. آنها آسمانی اند و در خانه خدایان ساکن اند و زنانى جوان و ایزد بانوهایى هستند که ضمن شرکت در مراسم قربانى، احسان و لطف مى کنند و هم آلودگى هاى ظاهرى و هم آلودگى هاى اخلاقى، از جمله گناهان خشونت آور و دروغگویى را از بین می برند و افزون بر آن، طول عمر و جاودانگى مى بخشند.

8- پرجنیه
پرجنیه از خدایان فضایى، مظهر و تشخص ابر باران زا و پسر دیئوس است. در ریگ ودا فقط در سه سرود و 30 بار مورد خطاب قرار گرفته است و گفته شده که او زمین را با باران به جنبش و حرکت در مى آورد.
(ادامه دارد...).

منـابـع

کلیــد واژه هــا