مقایسه ازدواج در دین هندو و اسلام (معنای ازدواج در آیین هندو)

معنای ازدواج در آیین هندو
ازدواج هندوان در عین حال ارتباط صمیمی دو فرد و رابطه ای حائز اهمیت و فایده بسیار برای محیط زوجین، و با تلویحاتی برای جامعه، و در واقع، کل آفرینش است. شاید اساسا بدین دلیل بوده است که ازدواج هندوان بر پایه سنت ترتیب داده می شد، افراد اجازه نداشتند همسر خود را انتخاب کنند، زیرا ازدواج آشکارا امری نیست که تنها به دو نفر مربوط باشد. اگرچه انتخاب همسر توسط خود شخص در هند باستان ناشناخته نیست، اما دیدگاه غالب این بود که نمی توان برای انتخاب بهترین شریک زندگی، به خود جوان اعتماد کرد. در مواردی که همسران هنوز در سنین خردسالی بودند، فرایند انتخاب همسر کاملا در دست خانواده ها بود. شکی نیست که گهگاه والدین خودخواه با انتخاب شریکی نامناسب برای زندگی، بر اساس انگیزه هایی چون پول و دیگر دارایی ها، آینده فرزندان خود را در معرض خطر قرار می دادند. اما این بدان معنی نیست که نظام ازدواج ترتیب داده شده توسط والدین کلا" بد بوده است. در بیشتر موارد، ازدواج ترتیب داده شده، بدان معنی نیست که همسران کاملا" با یکدیگر غریبه اند و حتی رضایت آنها جلب نشده است. در رویه فعلی، بسیاری از والدین در انتخاب همسران بالقوه مراقبت می کنند، اما جوان خود حرف آخر را می زند، که نوعی حق وتو است. این روزها در بریتانیا نیز چون هند، جوانان اغلب خود همسرشان را انتخاب می کنند و سپس، معمولا پس از مراجعه به طالع بین، آن را به تصویب و تأیید والدین خود می رسانند. از نظر هندوان، ازدواج یک سامسکارا، یعنی یک شعیره دینی و پیوندی انقطاع ناپذیر، مورد تأیید الهی، تلقی می شود. این پیوند فسخ ناپذیر میان همسران با انجام مراسم و آیین ازدواج ایجاد می شود. در میان هندوان این اعتقاد وجود دارد که انجام صحیح مراسم و آیین ازدواج آگاهی از متزوج بودن، یعنی درک انتقال از حالت تجرد به تأهل، را در ذهن زوجین ایجاد می کند. و این نکته ای مهم است، اگر قرار است علایق زناشویی ناگسستنی باشد، همسران باید خود را از هر نظر با آن تطبیق دهند. آگاهی از وحدت زن و شوهر می تواند به این امر کمک کند.

مراسم ازدواج هندوان
مراسم ازدواج هندوان، نه تنها انتقال عروس را از خانه پدر (معدودی از هندوان مادرتبار هستند) به خانه شوهر تمثیل می نماید، بلکه انتظارات مهم چندی را که با ازدواج مرتبط است، مطرح می سازد، که از همه مهم تر زاد و ولد، وفاداری، حمایت متقابل و آرزوی عمری طولانی برای زوجین است. عقد ازدواج رویدادی عمومی است. جامعه از طریق کسانی که حضور دارند، شناسایی خود را از این پیوند اعلام می دارد. بدین دلیل، نیازی به ثبت رسمی ازدواج نیست. حتی قوانین امروزی کشور هند نیز ثبت ازدواج را برای هندوان اجباری نساخته است. اگرچه هندوان مقیم بریتانیا و آمریکای شمالی سریعا از اهمیت ثبت ازدواج واقف گشته اند، ولی در آن کشورها نیز برای اغلب هندوان، یک ازدواج کامل و نافذ در نتیجه انجام مراسم ازدواج به سبک هندوان تحقق می یابد. مطالعات اخیر در این زمینه نشان می دهد که ممکن است مراسم ثبت رسمی ازدوج با انجام مراسم آیینی ازدواج به سبک هندو تلفیق شود.

تفاوت آیین های ازدواج هندو
آیین های ازدواج هندو، حسب منطقه و کاست، تفاوتهای زیادی می یابد. سنت ها و مهارتهای روحانیان هم در این میان نقش بسزایی دارد. باستانی ترین نمونه ازدواج به سبک هندو، پیوند دختر خورشید با ماه است، که در ریگ ودا (حدود 1000 ق م) در کنار شکل باستانی مراسم ازدواج انسانها، توصیف شده است. برخی از آن آیین های باستانی امروز هم هنوز با همان عبارات و ادعیه اجرا می شود؛ با این همه، تغییرات بسیاری در آیین ازدواج واقع شده است. برای هندوان، تنها یک شکل قانونی و معتبر ازدواج وجود ندارد. حتی قوانین جدید هند نیز این موضوع را به عرف خانواده ها واگذاشته است. بنابراین امکان دارد که با یک مراسم ازدواج با اقل مراسم آیینی برخورد کرد که تقریبا چیزی در حد زندگی مشترک بدون عقد ازدواج است (این روش در مواردی که زنی بیوه دوباره ازدواج می کند، مرسوم است)؛ اما در هر حال انجام مراسم با تشریفات کامل معمول تر است.

عناصر موجود در مراسم ازدواج هندوان
مراسم کامل ازدواج هندوان باید در زمان و مکانی سعد انجام گیرد، که همه یا بیشتر عناصر زیر را شامل خواهد بود، ولی این ترتیب همواره رعایت نمی شود:

1- آماده سازی آیینی مکان ازدواج، که معبد نبوده، بلکه خانه دختر یا محلی است که بخصوص برای این امر انتخاب شده است. این مراسم شامل ایجاد فضایی سعد با ذکر نام خدایان هندو است.
2- داماد و کسان او مورد استقبال خانواده عروس قرار می گیرند.
3- عروس را به داخل هدایت نموده، در مقابل یا در کنار داماد مستقر می سازند. والدین دختر او را دست به دست داماد می گذارند. (آیین کانیادان).
4- در آیین هستاگراهانا همسران، اغلب برای اولین بار، دست یکدیگر را می گیرند. منترایی که در این لحظه توسط روحانی از جانب داماد خوانده می شود از ریگ ودا ست: "من دست ترا برای سعادت زناشویی می گیرم، به امید آنکه در کنار من، به عنوان شوهر، به پیری برسی. باگا آریامان،ساویتارو پورام دی، که خدایان مایند، ترا به من داده اند تا مرد خانه ات باشم".

5-آتش مقدس در آتشدان افروخته می شود و برای اگنی، خدای آتش و شاهد آسمانی ازدواج، قربانی می کنند. سپس زوجین به دور آتش می گردند. این کار، طبق عرف خانواده و به طرق بسیار متفاوتی انجام می گیرد. در متون باستانی 4 دور در جهت حرکت ساعت مقرر گشته است. امروز این مراسم با 3، 4، 5 و یا حتی 7 دور گردش انجام می گیرد (اعداد فرد خوش یمن تلقی می شود). در ارتباط با این آیین، آیین های دیگری هم وجود دارد، مانند گام نهادن بر سنگ، به نشانهء قاطعیت و قدرت، و رسوم عامیانه، چوب پیش بینی آنکه کدام طرف در ازدواج مسلط خواهد بود. اغلب آرزوهای مربوط به زندگی زناشویی، قبل از شروع در هر دور گردش به وسیلهء روحانی بیان می گردد. آیین سپتاپادی، یا هفت گام، هم با گونه گونی های بسیار انجام می گیرد. اغلب عروس بر روی هفت کپهء برنج گام می نهد، و در هر گام، روحانی آرزویی را بیان می کند. این آیین که در آن زوجین ملزم به حمایت از یکدیگر می شوند، با تعهد زوجین به اینکه دوست یکدیگر باشند به اوج خود می رسد، که گاهی در ضمن مراسم آیینی زیبایی انجام می گیرد. امروزه، این آیین به جزئی از مراسم منگل فرا تبدیل شده، و بدین دلیل است که برخی از زوجهای هندو هفت بار به دور آتش می گردند.
6- ضیافت برای مهمانان
7- انتقال عروس به محیط جدید ضمن مراسمی اشکبار. بر طبق کتب مقدس، زندگی مشترک باید در چهارمین شب بعد از مراسم عقد، و پس از پایان بسیاری آیین های دیگر، آغاز گردد. امروزه، شاید به دلیل نگرانی مفرط از پاکدامنی عروس، و به منظور اثبات دوشیزگی عروس، زفاف اغلب در اسرع وقت ممکن انجام می گیرد. این عمل، بخصوص در شمال هند، بسیارمهم تلقی می شود.

موضوعات مورد انتظار از زندگی زناشویی
بسیاری از این آیین ها در واقع فقط به خاطر خوش یمنی انجام می گیرد. به علاوه، عبارات آیینی اغلب به زبان سانسکریت است، و بسیاری از مردم نمی توانند مفهوم آن را دریابند، مگر آنکه روحانی زحمت تفسیر آنها را به خود بدهد. امروزه، این روش در جوامع هندو مقیم در خارج هند کاملا مرسوم گشته است. درمیان هندوان، هنوز آگاهی کامل از جزئیات کتب مقدس بیشتر یک استثناء است تا یک قاعده. موضوعات مورد انتظار از یک زندگی زناشویی به قدر کافی درخلال آیین های کامل ازدواج هندوان بیان گردیده است. این انتظارات اساسا عبارتند از اینکه زوجین با وفاداری از یکدیگر حمایت نمایند، فرزندانی به دنیا بیاورند و در کنار هم به سنین کهولت برسند. هدف بعض آیین ها نیز آشنا ساختن تدریجی زوجین با یکدیگر است، مثل گرفتن دست یکدیگر. حتی در ازدواجهای به اصطلاح مبتنی بر عشق، که همسران، خود یکدیگر را انتخاب می کنند، باز هم ممکن است زوجین عملا نسبت به هم غریبه باشند. بدین ترتیب، آیین های ازدواج، یک فرایند طولانی تطبیق زوجین با یکدیگر است. به نظر می رسد، اغلب این زن است که خود را تطبیق می دهد، درحالی که برای شوهر چیز زیادی تغییر نمی کند. اما در واقع، این یک فرایند متقابل است؛ در شرایط آرمانی، زوجین کم و بیش آگاهانه می کوشند که یکی شوند. فرض بر این است که عشق، درخلال این فرایند تدریجی انطباق، که باید منجر به اتکاء و اعتماد متقابل و کامل گردد، به وجود آمده، افزایش می یابد. دوران زندگی زناشویی بخش اصلی حیات انسان است. منواسمریتی اعلام می دارد که مرحله سرپرستی خانواده عالی ترین مرحله زندگی است، زیرا دیگر مراحل زندگی را مورد حمایت قرار می دهد.

مهم ترین جنبه ازدواج هندوان
پرورش فرزند مهم ترین جنبه ازدواج شناخته می شود، زیرا تأثیری حیاتی بر آینده جامعه دارد. بسیاری از نوشته های دینی قواعد مفصلی راجع به مضاجعت زواجی دارند، و آن را وظیفه ای برای شوهرتلقی می کنند که در دورهء باروری همسر با او نزدیکی کند تا کودکی به وجود آید. در این گونه موارد، کنترل موالید در واقع به معنی بررسی چگونگی افزایش باروری است؛ در نتیجه سقط جنین یا قتل یک جنین، جنایتی سخت تلقی می شود.

تلقی هندوان از فرزند پسر و دختر
پسران از دختران مهم تر تلقی می شوند، زیرا دختران باید خانواده را ترک گویند و برای خانواده شوهرفرزند بزایند. پسران علاوه بر تداوم تبار خانوادگی، با همه حقوق و تکالیف خود، بخصوص نگهداری از سالمندان وانجام مراسم برای نیاکان، در دارایی خانواده مشترک، مشارکت می نمایند. اگر از ازدواجی فرزندی به وجود نیاید، و یا تنها فرزند دختر به دنیا بیاید، شوهر هندو مجاز است همسر دیگری اختیار کند. بدین ترتیب، در منواسمریتی آمده است: "شخص می تواند به جای زن عقیم در سال هشتم، زنی که همه فرزندانش می میرد، در سال دهم، و زنی که فقط دختر می زاید، در سال یازدهم همسر دیگری اختیار کند". در واقع، زن هندوی بدون پسر، با آگاهی از دارمای خود و دارمای شوهرش، باید از شوهر خود درخواست نماید که همسر دیگری انتخاب نماید و خود کنار برود. زن با موافقت با این ترتیبات، حق خود را برای بقاء در زوجیت شوهر و برخورداری از نفقه حفظ خواهد کرد. در سنت هندو، محدودیتی در تعداد زوجات مرد وجود نداشت. اما قاعده ای وجود دارد که زن نباید از نظر کاست از شوهر خود بالاتر باشد. از سوی دیگر، زن نمی تواند بیش از یک شوهر داشته باشد؛ برای ازدواج مجدد بیوه زنان هندو محظورهای جدی وجود دارد، اما قوانین غیر دینی امروزی چنین محظورهایی را مرعی نمی دارند. (ادامه دارد ...)

منـابـع

کلیــد واژه هــا