شعر مولوی در جریان نبرد حضرت علی (ع) با عمروبن عبدود

در جنگ خندق، علی (ع) عمرو بن عبدود را از پا در آورد و نزد رسول خدا آمد. پیغمبر (ص) پرسید: «چرا هنگامی که با او رو برو شدی، او را نکشتی؟» گفت: «مادرم را دشنام داد و بر چهره ام آب دهان انداخت. ترسیدم اگر او را بکشم برای خشم خودم باشد. او را واگذاشتم تا خشمم فرو نشست سپس او را کشتم.»
این داستان را غزالی در کیمیای سعادت و محقق ترمذی در معارف و مؤلف تاریخ الفخری آورده است. و مولانا جلال الدین آن را در مثنوی با تعبیرهای لطیف که خاص اوست به نظم آورده است:
از عـــلی آمــــوز اخلاص عــمل *** شیر حـق را دان مطـهر از دغـل
در غــزا بر پهلوانی دســت یافت *** زود شمشیری برآورد و شتافت
او خـدو انداخت بر روی عـــلی *** افتـــخار هـــر نبی و هـــر ولی
آن خدو زد بر رخــی که روی ماه *** سجده آرد پیش او در سجده گاه
در زمان انداخت شمشیر آن علی *** کـــرد او اندر غــزااش کــاهــلی
گشت حیران آن مبارزه زیـن عمل *** وز نمودن عفو و رحمت بی محل
گفت بـر مــن تـــیغ تیز افـــراشتی *** از چه افکـندی مــرا بگـــذاشتــی
آن چه دیــدی بـــهتر از پیــکار مــن *** تا شدستی سست در اشــکار من
آن چه دیدی که چنین خشمت نشست *** تا چــنان بــــرقی نمود و بازجست
آن چه دیدی برتر از کــــون و مــکان *** که به از جان بود و بخشیدیم جان
در شجاعت شیر ربانیستــی *** در مروت خود که داند کیستی....
ای علی که جمله عـــقل و دیده ای *** شــمه ای واگو از آنچه دیده ای
تیغ حلمت جــــان مـــا را چـــاک کرد *** آب علمت خاک ما را پاک کــرد
باز گو دانـــم که این اسرار هــوست *** ز آنکه بی شمشیر کشتن کار اوست
صانع بـــــی آلت و بــی جــارحه *** واهب این هـــدیــه هـــای رابحه
صـــد هزاران مـــی چـــشاند هـوش را *** که خبر نبود دو چشم و گوش را
باز گو ای باز عـــرش خـــوش شکار *** تا چه دیدی این زمان از کردگار
چشم تو ادراک غیب آموخته *** چشمهای حاضران بر دوخـته ...
راز بگشا ای علی مرتضی *** ای پس سوء القضا حسن القضاء....
گفت من تیغ از پی حق مــــی زنم *** بنده حقم نه مـــأمور تـــنم
شیر حقم نیستم شیر هوا *** فعل من بر دین مـــن باشد گــوا
ما رمیت اذ رمــــیتم در حــراب *** من چو تیغم و آن زننــده آفتـــاب
رخت خــــود را من زره بـــرداشتم *** غیر حــق را مـــن عـدم انگاشتــم
سایه ای ام کد خدایم آفتاب *** حاجـبم من نـیستم او را حــجـاب
من چو تیغم پر گهرهای وصال *** زنده گردانم نه کـشته در قتـــال
خون نپــــوشد گــــوهـــر تیغ مرا *** باد از جا کی برد مــیغ مــــرا
که نیم کوهـــــم زحــــلم و صـــبر و داد *** کوه را کی در رباید تنــدبــــاد
آنکه از بادی رود از جـــا خـسی است *** زآنکه باد ناموافق خود بسی است
باد خــشم و بـــــاد شــــهوت بـــــاد آز *** برد او را که نبـــود اهـل نـماز
کــــوهم و هســـتی مـــن بــــنیاد اوست *** ور شوم چون کاه بادم یاد اوست
جــــز به باد او نـــــجنبد میــــل مـــن *** نیست جز عشق احد سر خـــیل مــــن
خشم بر شاهان شــــه و مــــا را غـــــلام *** خشـــم را هم بسته ام زیر لـگـــام
تیغ حلمم گردن خشمم زده است *** خشم حق بر من چو رحمت آمده است
غرق نــــورم گــرچـــه سقفم شد خراب *** روضه گشتم گر چه هستم بوتراب
چــــون در آمد در مـــــیان غیر خدا *** تیغ را اندر میان کردن سزا
تا احب الله آید نام من *** تا که أبغض لله آید کام من
تا که أعطی لله آید جود کن *** تا که امسک لله آید بود من
بـــــخل من لله عطا لله و بس *** جــــمله لله ام نـــیم من آن کـــس
و آنچه لله می کنم تقلید نیست *** نیست تخییل و گمان جز دید نیست
زاجتهاد و از تحری رسته ام *** آستین بر دامن حق بسته ام
گـــــرهمی پــــرم هـــمی بینــــم مــــطار *** ور همی گــــردم هـمی بینم مدار
ور کشم بــاری بــــدانم تا کـــــجا *** ماهم و خورشید پیشم پیـــشوا
بیش از این با خــــلق گـــفتن روی نیـــست *** بحر را گنجانی اندر جوی نیست

منـابـع

کلیــد واژه هــا