کلمه لااله الا الله و جمع میان نفی و اثبات

این که می گویند کلمه «لا اله الا الله» جمعی است میان نفی و اثبات، سخن درستی است. «لا اله» نفی و انکار است، کفر به غیر خداست، «الا الله» ثبات ایمان به خداست، که در "آیت الکرسی" این طور می خوانیم: «لا اکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغی فمن یکفر بالطاغوت و یؤمن بالله فقد استمسک بالعروة الوثقی؛ در دین اکراهی نیست، چرا که راه از بیراهه آشکار شده است. پس هر که به طاغوت کفر ورزد و به خدا ایمان آورد، یقینا به محکم ترین دستاویز دست آویخته است که هرگز نخواهد گسست.»(بقره/256) تنها نفرمود: "من یؤمن بالله"، قبل از ایمان به الله، کفر به طاغوت را ذکر کرد: «فمن یکفر بالطاغوت و یؤمن بالله فقد استمسک بالعروة الوثقی» این است که هر مؤمنی شرط مؤمن بودنش کافر بودن هم هست و این نکته اساسی است در آنچه که در این آیه در مورد ولاء کفار نداشتن آمده است. این در واقع همان مطلب را می خواهد بگوید که برای مردم مسلمان و جامعه اسلامی تنها جبنه اثباتی کافی نیست. در مسیحیت ادعا می کنند که فقط جنبه اثباتی هست و اساسا هیچ عنصری از کفر و انکار وجود ندارد. ولی اسلام دین تولی و تبری است، دین نفی و اثبات با یکدیگر است، دینی است که حتی نفیش تقدم دارد بر اثباتش، به قول علمای اخلاق "تخلیه" تقدم دارد بر "تحلیه"، یعنی اول بریدن از غیر او، بعد به او پیوند کردن، سعدی خوب می گوید:
ما در خلوت به روی غیر ببستیم *** از همه باز آمدیم و با تو نشستیم
البته او یک امر عرفانی و معنوی را می گوید، چون این قانون در همه جا جاری است، در همان امر عرفانی و معنوی (یعنی در این که انسان حالت خلوص و ذکر پیدا کند) می گویند اول طرد خاطرات دیگر است. به قول حافظ:
ز فکر تفرقه باز آی تا شوی مجموع *** به حکم آنکه چو شد اهرمن سروش
عرض کردم آنها معنی عرفانی را می گویند: در دل، اول تفرقه و تفرق را طرد کن تا حالت مجموعیت خاطر (که اصطلاح عرفانی خاصی است) یعنی حالت تمرکز ذهن، حالتی که بتوانی دو ساعت در حال خلوت با خدا به سر ببری و کوچک ترین خاطره ای در ذهن تو نیاید (برایت حاصل شود). تا اهرمن نرود سروش نمی آید. اول باید اهرمن برود بعد سروش بیاید.
حدیثی پیامبر اکرم (ص) دارد که خواجه نصیرالدین طوسی از این حدیث حتی یک معنی عرفانی هم فهمیده است. فرمود: «لا یدخل الملائکة بیتا فیه کلب او صورة کلب» (جامع السعادات، ج1، ص 46) فرشتگان در خانه ای که در آن سگ یا صورت سگ باشد وارد نمی شوند، یعنی فرشته رحمت در دل انسان، آن دلی که در آن هزاران صورت زشت و پلید و کثیف هست، هرگز وارد نمی شود.
ما در خلوت به روی غیر ببستیم *** از همه باز آمدیم و با تو نشستیم
آنچه نه پیوند یار بود بریدیم *** و آنچه نه پیمان دوست بود شکستیم
مردم هشیار از این معامله دورند *** شاید اگر عیب ما کنند که مستیم

منـابـع

کلیــد واژه هــا