هدف مارکس از طرح ایده «مذهب علیه مذهب»

طرحی که کارل مارکس برای ریشه کن کردن دین از اذهان توده های معتقد در صد سال پیش داده است این است که برای مبارزه با مذهب در میان توده معتقد باید از خود مذهب علیه مذهب استفاده کرد، به این صورت که مفاهیم مذهبی از محتوای معنوی و اصلی خود تخلیه و از محتوای مادی پر شود تا توده مذهب را به صورت مکتبی مادی در یابد. پس از این مرحله، دور افکندن پوسته ظاهری آن ساده است.
کتاب "مارکس و مارکسیسم" از نوشته ای از لنین به نام "وضع طبقه کارگر در قبال دین" چنین نقل می کند: «مکتب مارکس همانا مکتب مادی گرایی است. از این لحاظ، به همان اندازه مادی گرایی انسیکلوپدیست ها یا مادیگرایی فویرباخ با دین عناد دارد... لکن مادیگرایی جدلی (ماتریالیسم دیالکتیک) نسبت به کاربرد فلسفه در زمینه های تاریخ و علوم اجتماعی از انسیکلوپدیست ها یا فویرباخ بسیار دورتر می رود: بایستی دین را بر اندازیم. این الفبای هر نوع مادی گرایی و لذا الفبای مارکس می باشد. اما... مکتب مارکس دورتر می رود: باید دانست چگونه با دین مبارزه کرد؟ و برای این کار، باید منابع ایمان و دین توده ها را با مفاهیم مادی گرا توضیح داد.» (ص 284، ضمیمه چهاردهم)
این تعبیر مارکس شامل مفهوم دیگری نیز می تواند باشد و آن اینکه تاریخ را به طور کلی به گونه مادی برای توده تفسیر نمایند. خاستگاه مادی گرایش ها و از آن جمله گرایش های مذهبی را به توده تفهیم کنید تا بفهمد مذهب ریشه طبقاتی اش کجاست و از کجا به او تحمیل شده است. توده هنگامی که فهمید همه پدیده های اجتماعی ریشه مادی طبقاتی دارد، خود به خود پیوند خویش را با مذهب قطع می کند.
ماتریالیسم در شکل جدید که کمتر از نیم قرن است در ایران برای خود جای پایی پیدا کرده است، در ابتدا نه منطق الهیون را در سطحی که بعد با آن مواجه شد پیش بینی می کرد و نه مذهب را در میان عموم طبقات و بالاخص توده ها این اندازه ریشه دار می دانست. می پنداشت به سادگی می تواند حریف را، هم از میدان منطق و استدلال و هم از صحنه اجتماع خارج سازد. اما در عمل این حساب غلط از آب در آمد. اکنون که نه از راه منطق و استدلال و نه از راه به اصطلاح وارد کردن خود آگاهی طبقاتی در اندیشه توده ها طرفی نبسته و عملا قوی ترین و با نفوذترین نیروها را در میان عموم طبقات، و بالخصوص طبقه محروم و ستم کشیده، نیروی مذهب تشخیص داده، به این فکر افتاده که از خود مذهب علیه مذهب استفاده کند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا