فلسفه نماز جمعه در اسلام

نماز جمعه، قبل از هر چیز یک عبادت بزرگ دست جمعى است و اثر عمومى عبادات را که تلطیف روح و جان و شستن دل از آلودگیهاى گناه و زدودن زنگار معصیت از قلب مى باشد در بردارد، بخصوص اینکه مقدمتا دو خطبه دارد که مشتمل بر انواع مواعظ و اندرزها و امر به تقوى و پرهیزگارى است و اما از نظر اجتماعى و سیاسى، یک کنگره عظیم هفتگى است که بعد از کنگره سالانه حج، بزرگترین کنگره اسلامى مى باشد، و به همین دلیل در روایتى که از پیغمبر اکرم (ص) نقل شده آمده: «علیک بالجمعة فانها حج المساکین»؛ «بر تو باد به نماز جمعه که حج مستمندان است». اشاره به اینکه بسیارى از برکات کنگره عظیم اسلامى حج در اجتماع نماز جمعه وجود دارد. بنابراین نماز جمعه حق کسانى است که قادر به شرکت در مراسم حج نیستند در حقیقت اسلام، به سه اجتماع بزرگ اهمیت مى دهد: اجتماعات روزانه که در نماز جماعت حاصل مى شود، اجتماع هفتگى که در مراسم نماز جمعه است و اجتماع حج که در کنار خانه خدا هر سال یک بار انجام مى گیرد نقش نماز جمعه در این میان بسیار مهم است بخصوص اینکه یکى از برنامه هاى خطیب در خطبه نماز جمعه، ذکر مسائل مهم سیاسى و اجتماعى و اقتصادى است و به این ترتیب این اجتماع عظیم و پرشکوه مى تواند منشا برکات زیر شود:

* آگاهى بخشیدن به مردم در زمینه معارف اسلامى و رویدادهاى مهم اجتماعى و سیاسى.

* ایجاد همبستگى و انسجام هر چه بیشتر در میان صفوف مسلمین به گونه اى که دشمنان را به وحشت افکند و پشت آنها را بلرزاند.

* تجدید روح دینى و نشاط معنوى براى توده مردم مسلمان.

* جلب همکارى براى حل مشکلات عمومى.

به همین دلیل همیشه دشمنان اسلام، از یک نماز جمعه جامع الشرائط که دستورهاى اسلامى دقیقا در آن رعایت شود بیم داشته اند و نیز به همین دلیل نماز جمعه همیشه به عنوان یک اهرم نیرومند سیاسى در دست حکومتها بوده است، منتها حکومتهاى عدل همچون حکومت پیغمبر اکرم (ص) از آن بهترین بهره برداری ها را به نفع اسلام و حکومتهاى جور همانند بنى امیه از آن سوء استفاده براى تحکیم پایه هاى قدرت خود مى کردند. در طول تاریخ مواردى را مشاهده مى کنیم که هر کس مى خواست، بر ضد حکومتى قیام کند، نخست از شرکت در نماز جمعه او خوددارى مى کرد، چنانکه در داستان عاشورا مى خوانیم که گروهى از شیعیان در خانه سلیمان بن صرد خزاعى جمع شدند، و نامه اى خدمت امام حسین (ع) از کوفه فرستادند که در نامه آمده بود نعمان بن بشیر والى بنى امیه بر کوفه، منزوى شده و ما در نماز جمعه او شرکت نمى کنیم و چنانچه بدانیم شما به سوى ما حرکت کرده اید او را از کوفه بیرون خواهیم کرد.

در صحیفه سجادیه از امام سجاد (ع) مى خوانیم: «اللهم ان هذا المقام لخلفائک و اصفیائک و مواضع امنائک فى الدرجة الرفیعة التى اختصصتهم بها قد ابتزوها»؛ «خداوندا! این (اشاره به نماز جمعه و عید قربان مقامى است که مخصوص خلفاء و برگزیدگان و امناء بلند پایه تو است که ویژه آنها نمودى، و (خلفاى جور بنى امیه)، آن را به زور از اولیاى حق گرفته و غصب کرده اند». گاه مى شود که دشمنان اسلام یک هفته تمام شبانه روز تبلیغات مسموم مى کنند ولى با یک خطبه نماز جمعه و مراسم پرشکوه و حیات بخش آن همه خنثى مى شود، روح تازه اى در کالبدها دمیده، و خون تازه اى در عروق به حرکت درمى آید. توجه به این نکته که طبق فقه شیعه در محدوده یک فرسخ در یک فرسخ بیش از یک نماز جمعه جائز نیست و حتى کسانى که در دو فرسخى تقریبا 11 کیلومترى از محل انعقاد جمعه قرار دارند در آن نماز شرکت مى کنند، روشن مى شود که عملا در هر شهر کوچک یا بزرگ و حومه آن یک نماز جمعه بیشتر منعقد نخواهد شد، بنابراین اجتماعى چنین عظیم ترین اجتماع آن منطقه را تشکیل مى دهد.

اما با نهایت تاسف این مراسم عبادى سیاسى که مى تواند مبدأ حرکت عظیمى در جوامع اسلامى گردد به خاطر نفوذ حکومتهاى فاسد در آن در بعضى کشورهاى اسلامى چنان بى روح و بى رمق شده است که عملا هیچ اثر مثبتى از آن گرفته نمى شود و شکل یک برنامه تشریفاتى به خود گرفته، و به راستى این از سرمایه هاى عظیمى است که براى از دست رفتن آن باید گریه کرد. مهمترین نماز جمعه سال نماز جمعه اى است که قبل از رفتن به عرفات در مکه انجام مى گیرد، که تمام حجاج خانه خدا از سراسر جهان در آن شرکت دارند که نماینده واقعى تمام قشرهاى مسلمین در کره زمین هستند، سزاوار است که براى تهیه خطبه چنین نماز حساسى عده زیادى از دانشمندان هفته ها و ماهها مطالعه کنند و محصول آن را در آن روز حساس و خطبه تاریخى بر مسلمانان عرضه نمایند و مسلما مى توانند به برکت آن آگاهى زیادى به جامعه اسلامى داده و مشکلات مهمى را حل کنند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا