نجاشی (ابوالعباس احمد ابن علی)

ابوالعباس احمدبن علی، عالم بزرگ شیعه در علم رجال در نیمه اول قرن پنجم هجری (معروف به نجاشی)، او در بغداد در 372 هـ ق متولد شد. پدرش علی بن احمد، از مردم بغداد و محدث و فقیه بود و شیخ صدوق وقتی به بغداد آمد، از او استفاده کرد و از او اجازه کتابت گرفت. نسب او تا «عدنان» که جمعا 27 پشت است، می رسد که خودش در کتاب (رجالش) ذکر می کند، در این میان "ابن عبدالله اسدی نجاشی" جد هفتم اوست که در زمان منصور خلیفه عباسی، حکمران اهواز و فارس بود و مردی پرهیزکار از اصحاب حضرت صادق (ع) که مسائلی از حضرت پرسیده و حضرت هم جواب دادند که به «رساله عبدالله نجاشی» معروف و مشتمل بر موضوعات مهم از مباحث اسلامی است.

احمد ملقب به ابوالعباس جد دوم او نیز از راویان حدیث بوده و به گفته شیخ طوسی، از اصحاب امام رضا (ع) بود که دانشمندی موثق و مورد اعتماد است. چون خانواده او "اسدی" و از مردم کوفه بودند، نجاشی هم در بغداد به ابن الکوفی مشهور بود. او در بغداد بزرگ شد و از همان سنین کودکی در جستجوی علم و علما بود و حتی در منازل علمای بزرگ می رفت و در مساجد موقع قرائت علوم که شاگردانی از آن محافل و مجالس، استفاده می کردند، او می نشست و تماشا می کرد. تحصیلاتش را در بغداد به اتمام رساند و در سال 400 هـ ق در سن 28 سالگی که برای زیارت نجف اشرف رفت، از حسین بن جعفر مخزومی خزاز معروف به "ابن الخمری" اجازه روایت کتاب «عمل السطان» ابوعبدالله یوشجی را گرفت و از محمدبن علی قزوینی اجازه روایت کتاب دیگری را گرفت.

نجاشی با اینکه در بغداد بود ولی چون اصلیت او کوفی بود، به کوفه زیاد رفت و آمد کرد و از مشایخ آنجا استفاده و ملاقات هایی کرد تا آنجا که به گفته بعضی اهل نظر، نجاشی بیشتر از شیخ طوسی از بزرگان کوفه اطلاع داشت و توانست آثار و کتب آنها را ضبط و ثبت نماید. این مرد بزرگ از شاگردان برازنده "شیخ مفید" مرجع اعلم آن زمان و همدرس و معاصر با سید مرتضی (و شیخ الطائفه محمدبن حسن طوسی) و بزرگان دیگری از علما در بغداد بود. او شیفته علم و کتاب و شناخت رجال و استاد در جرح و تعدیل آنها بود. در بغداد و نجف و سامره و کوفه و شاید در بصره و کربلا از محضر علمای بزرگ در فقه و حدیث و رجال و تاریخ و ادب و دیگر علوم و فنون اسلامی بهره ها برد. احادیث زیادی از آنها استماعی و ضبط نمود و اجازات زیادی از مشایخ بزرگ دریافت کرد. خود او در کتاب رجالش نام آنها را آورده و علامه نوری هم در «مستدرک» نام سی نفر از اساتید او را ذکر کرده ولی ما در اینجا برخی را نام می بریم.

برخی اساتید نجاشی
1- شیخ مفید، مرجع عالیقدر شیعه متوفی 413 هـ ق
2- احمدبن عبدالواحد معروف به «ابن عبدون» و «ابن حاشر»
3- احمدبن محمد معروف به ابن الجندی که استاد شیخ طوسی هم بود
4- احمدبن محمد صلت اهوازی
5- احمدبن علی سیرافی که به احمدبن علی بن نوح معروف بود
6- حسین بن عبیدالله عضنائری ابوالفرج
7- یعقوب بن اسحاق کاتب قنائی
8- علی بن احمدعباس نجاشی (پدرش)
9- محمدبن جعفر مؤدب ادیب نحوی
10- احمدبن محمدبن عبیدالله جوهری و دیگران

شاگردان
از شاگردان او، افراد خاصی جز سید ابوالصمصام ذوالفقاربن محمدبن معبد حسینی علوی مروزی که طریق ابن داود به وسیله او به نجاشی منتهی میشود، کس دیگری نقل نشده است. این سید بزرگوار، فقیه عالیقدری است که شاگرد شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی و دیگران هم بوده است. معلوم نیست که نجاشی با همه مقام علمی و نوشته هایی که دارد چگونه اسامی شاگردانش را ضبط و ثبت نکرده است. این موضوعی است که باید تحقیق شود.

وفات
این دانشمند عالیقدر رجالی، سال 450 هـ ق، حدود 90 سالگی از دنیا رحلت کرد.

آثار
1- مهمترین اثر او کتاب معروف «رجال» اوست که در دسترس علما و شیعه همه دانشمندان ما بر آن اعتماد دارند. او نام کتابش را «فهرست» گذاشت و می گوید که فهرست اسامی مصنفین شیعه و تصنفات آنها که به دست آورده ایم و ذکر گوشه ای از کنیه ها و القاب و محل ها و انساب آنها و آنچه از مدح و ذم راجع به هر کدام گفته شده است. او در کتاب «رجال یا فهرست» خود، جمعا تراجم 1269 نفر از راویان و محدثان و فقها و مفسران و مورخان و ادبای شیعه که دارای تألیف و تصنیف بوده اند، آورده است. شاید بتوان او را در فن رجال، سرآمد علمای این علم دانست.
2- کتاب جمعه و اعمالی که در آن روز وارد است.
3- کوفه و آثار و فضائل آن،
4- انساب بنی نصربن قعین و ایامهم و اشعارهم،
5- مختصرالانوار و مواضع النجوم التی سمتها العرب.

منـابـع

کلیــد واژه هــا