بریر ابن خضیر (بُرَیرِ ابن خَضیر هَمدانی مشرقی)

سرور قاریان قرآن
از تابعین بزرگ پیامبر و از یاران امام علی و امام حسن علیهم السلام بود. او از قبیله ی همدان و اعراب یمن و از اشراف ساکن کوفه بود که موقعیت علمی و اجتماعی و فضایل چشمگیری داشت. بسیار عابد و زاهد و از شخصیت های مشهور قرآنی در کوفه بود. به او سیدالقراء (سرور قاریان) می گفتند و در مسجد کوفه به قرائت و تعلیم قرآن می پرداخت. وی از محضر امام علی و امام حسن مجتبی علیهماالسلام استفاده های علمی کرده است. اسحق ابن عمرو ابن عبدالله سیعی کوفی از تابعین بزرگ پیامبر، خواهرزاده ی اوست که گویند چهل سال نماز صبح خود را با وضوی نماز عشا خواند و هر شب یک بار ختم قرآن می کرد. بریر صاحب تألیفاتی از جمله «قضایا و احکام» بود که مجموعه ی داوری ها و احکام اوست که از اصول و منابع معتبر شیعه به شمار می رود.
"بریر" در ماجرای قیام امام حسین (ع) کوشش زیادی کرد تا عمربن سعد، فرمانده لشگر اموی، را از دوستی و همدلی با حکومت بنی امیه باز دارد، ولی موفق نشد، آن گاه از کوفه رهسپار مکه شد تا به امام بپیوندد و از مکه همراه امام تا کربلا آمد. در میان اصحاب امام، وفاداری و سخنان محبت آمیز او نسبت به سیدالشهداء معروف است. زمانی که امام در منزلگاه «ذوخشب» توقف کرد و حربن یزید ریاحی راه را بر امام و یارانش گرفت و آنها را در تنگنا قرار داد، امام اصحاب خود را جمع کرد و برای آنها خطابه ای ایراد فرمود. بریر بعد از مسلم بن عوسجه و نافع بن هلال برخاست و سخنرانی کرد و وفاداری خود را چنین اظهار کرد: «ای فرزند رسول الله! خداوند به ما منت نهاد و ما را توفیق داد تا در رکاب تو بجنگیم. در راه دفاع از تو، اعضای ما قطعه قطعه شود تا جدت روز قیامت ما را شفاعت کند.»
در شب عاشورا با دوست خود، عبدالرحمن بن عبد ربة انصاری، شوخی می کرد و می گفت «قوم من می دانند که من هرگز مایل به لهو و لعب نبوده ام ولی اکنون شادم؛ چون می دانم که شهید می شوم و از نعمت آخرت بهره مند می گردم.» صبح روز عاشورا در اولین لحظاتی که سربازان عمر سعد آماده ی جنگ با امام حسین شدند، امام حسین او را که همه می شناختندش به سوی دشمن فرستاد تا آنها را موعظه کند. بریر پیشاپیش امام حسین برای لشگر دشمن سخنرانی کرد و گفت «از خدا بترسید! هم اکنون فرزندان و عزیزان رسول خدا در میان شما فرود آمده اند. آیا نامه ها و عهدهایی که با حسین بن علی داشتید و خدا را شاهد گرفتید، فراموش کرده اید؟ وای بر شما که اهل بیت پیغمبر خود را به اصرار، به عراق دعوت کردید و گمان بردید جان نثاران آنها خواهید بود و آن گاه که روز امتحان رسید، دست از یاری او برداشتید. امروز از اهل بیت پیامبر قبول نمی کنید که به مدینه برگردند! با بازماندگان پیامبرتان چه بد کردید! چه بد قومی هستید!»، اما آن سیه روزان به صحبت های او اعتنا نکردند و او آن گاه نزد امام برگشت و این بار، خود امام پیش رفت و خطبه خواند.

به نقل برخی مورخان، زمانی که تشنگی خاندان حسینی به اوج خود رسید، از امام اجازه گرفت تا با لشگر عمر سعد سخن بگوید. نزدیک سپاه دشمن رفت و فریاد زد: «خداوند حضرت محمد را بشیر و نذیر قرار داد و او را چراغی فراسوی مردم. این آب فرات است که سگان و خوکان از آن می خورند ولی شما بین همین آب و پسر رسول خدا جدایی انداخته اید. آیا پاداش محمد را این چنین می دهید؟» و آن گاه که بریر بن خضیر در میدان جهاد به نبرد با دشمن رفت، چنین رجز می خواند:
انا بریر و ابی خضیر
و کل خیر فله بریر
یعرف فینا الخیر اهل الخیر
کذاک فعل الخیر من بریر
من بریرم و پدرم خضیر است.
و تمام خوبی ها برای خاندان بریر است.
خوبان خوبی ام را می شناسند.
بریر این گونه کار خوب را انجام می دهد.
یکی از سربازان لشگر عمر سعد به نام یزید بن مغفل (یا معقل) به شدت با او جدل کرد و او را گمراه خواند که بریر در پاسخ او گفت: «آیا حاضری با هم مباهله کنیم و از خدا بخواهیم هر که بر باطل است، به دست دیگری کشته شود؟» و بعد با هم جنگ کردند و بریر دشمن خود را کشت و بنا به نقل تاریخ، بعد از آن تعداد زیادی (30 نفر دیگر) را به هلاکت رساند و در آخر با نیزه ی کعب بن جابر به شهادت رسید. می گویند وقتی قاتل او به منزل رفت، نوار بن جابر (همسر یا خواهرش) به او گفت: «سرور قاریان را کشتی و به دشمنان پسر فاطمه زهرا کمک کردی. کار فجیعی مرتکب شدی! به خدا قسم از این پس با تو هرگز سخن نخواهم گفت.»

پاورقی: نام او را با اعراب گوناگونی ذکر کرده اند چون: بریربن خضیر، بریر بن خضیر، بریر بن خضیر، بریر بن خضیر، بریر بن حصین و ...
پاورقی 2: در بعضی مقاتل رجز بریر این چنین آمده:
انا بریر و فتی خضیر
اضربکم و لااری من ضیر
من بریرم و پدر جوانمردم خضیر است. شما را با ضربه ی شمشیر می زنم و این کار را بد نمی دانم

منـابـع

کلیــد واژه هــا