کلام قرآن در رابطه با ارزش علم و دانش (1)

ما وقتی که به قرآن مجید که کتاب حقوقی و قانونی ما مسلمانان است و از منبع وحی الهی به وسیله جبرئیل بر پیامبر اسلام نازل گردید، مراجعه می کنیم، می بینیم آن قدر در این کتاب مقدس از مقام رفیع دانش و علم سخن به میان آمده که در میان هیچ یک از کتابهای دینی و علمی در طول تاریخ بشری نظیر آن دیده نمی شود. و حتی آنهایی که در هر زمانی خود را از طرفداران علم و دانش و پیکارگران با جهل و بیسوادی قلمداد کرده اند، بدان حد در ارزش دانش سخن نگفته اند، اینک برای اثبات این معنی نمونه هایی از آیات قرآن را در این زمینه مطالعه می کنیم:

1. نخست اسم این کتاب ( قرآن) نشان دهنده معانئی است که ما در مقام اثبات آن هستیم، چون کلمه قرآن از ماده قرء یقرء قرائه و قرآنا مشتق  است که مصدر است و به معنی خواندن می باشد که خواندن خود مقدمه همه دانشها بلکه خود آنها است.

2. طبق شمارشی که به عمل آمده در حدود 950 مورد در قرآن از عقل و دانش و دانشمند و از مقام و اهمیت آنان سخن به میان آمده که اگر همه آنها را در اینجا بیاریم خود به صورت کتابی مستقل در آمده و از حد بحث ما خارج خواهد بود.

3. در اهمیت این مسئله در قرآن و اسلام  همین بس که قرآن مجید از همان آغاز  نزولش از خواندن و نوشتن و قلم سخن به میان آورده است آنجا که  می گوید: "اقرا باسم ر بک الذی خلق* خلق الانسان من علق* اقرا و ربک الاکرم* الذی  علم بالقلم * علم الانسان مالم یعلم"، (علق/ 1-4: بخوان به نام خدایی که آفرید، خدایی که انسان را از چیزی شبیه زالو (اسپرم) آفرید، بخوان به نام خدایت که کریمتر است. همان خدایی که انسان را به وسیله  قلم تعلیم داد، و به انسان چیزهایی که نمی دانست آموخت). نویسنده کتاب «محمد پیغمبری که از نو باید شناخت» در کتاب خود می گوید: من واقعا به همه مسلمانان جهان تبریک می گویم که پیغمبر آنها با اینکه در سرزمین امیت مبعوث شد، سخن خود را با علم، سواد، معلومات، دفتر و قلم  شروع کرد.

4. قرآن بارها مردم را به تفکر و تدبر در حال کائنات و بتامل در اسرار آیات دعوت کرده است. آیات نامبرده در زیر، نمونه هائی از آنها  است:
"او لم ینظروا فی ملکوت السموات و الارض" (اعراف/آیه 185: آیا فکر و نظر نمی کنند در ملکوت و قوای  آسمان ها و زمین.»

"ان فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهاری لاولی الالباب"، (آل عمران/آیه 190: محققا در خلقت آسمان ها و زمین و رفت و آمد شب و روز دلایلی است برای خردمندان)، و تعبیراتی مانند "افلا تعقلون"، "لعلکم تعقلون"، "لعلکم یتذکرون"، "افلا یتذکرون"، "فانظروا" و نظائر فراوان اینها که در قرآن آمده همه دستورهایی است که افراد را به تفکر و تدبر در هرچه آفریده شده می خواند و این پایه ی همه علوم و دانشها است که از راه دقت و مطالعه در اعماق و ژرفای موجودات و پدیده های جهان پدید می آید.

در کدام کتاب است که برتری دانشمندان بدین زیبایی توصیف شده باشد که: "هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون ا نما یتذ کـــر اولوا الالباب"؛ (آل عمران/ آیه 18: خدا به یکتایی خود گواهی دهد که جز ذات اقدس او خدایی نیست و فرشتگان و دانشمندان نیز به یکتایی او گواهی می دهند) که با استفهام انکاری عظمت و برتری دانشمندان را تثبیت فرموده است.

5. قرآن در شهادت بر یگانگی خدا، دانشمندان را بعد از خدا و فرشتگان نام می برد: "شهد الله انه لا اله هو و الملئکه و اولوا العلم" ( آل عمران/آیه 18: خدا یه یکتای خود گواهی دهد که جز ذات اقدس او خدایی نیست و فرشتگان  و دانشمندان نیز به یکتایی او گواهی می دهند).

6. قرآن ترس از خدا را منحصر به دانشمندان دانسته است آنجا که می فرماید: "انما یخشی  الله من عباده  العلماء " (فاطر /آیه 28: جز این نیست که می ترسند از خدا بندگان دانشمندش).

7. قرآن رفعت درجات را ویژه افراد با ایمان و اهل دانش می داند: "یرفع الله الذین امنوا منکم و الذین اوتوا العلم درجات" (مجادله/ آیه11: خدا مقام کسانی از شما را که اهل ایمان و صاحب دانشمند هستند بالا می برد).

8. قرآن علم را نور می داند و جهل را ظلمت، علم را بینایی می داند و جهل را کوری. "قل هل یستوی الاعمی و البصیر ام هل تستوی الظـلمات النور" (رعد/آیه16:  بگو آیا چشم نابینای جاهل و دیده بینای عالم یکسان است؟ و آیا تاریکی های جهل با نور علم مساوی است؟)

9. تمام اصول سعادت و قوانین خیر را که خداوند به مردم ابلاغ فرموده، فقط دانشمندان می فهمند: "و تلک الامثال نضربها للناس و ما  یعقلهـآ إلا العالمون" (عنکبوت/آیه 43: و ما این همه مثل ها می زنیم (تا حقایق) برای مردم روشن شود و(لیکن) بجز  مردم دانشمند کسی در آن تعقل نخواهد کرد.)

10. قرآن مجید برای نشان دادن عظمت دانش و دانشمند، به وسائل فراگیری و توسعه آن یعنی به دوات و قلم و نوشته سوگند یاد نموده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا