بررسی احکام کمک به ستمگر

یاری کردن ستمگران، حرام و از جمله گناهان کبیره است. در این بحث، احکام کمک به ظالمان بررسی می شود:

1- کمک به ستمگر در ستم:
یاری کردن به ستمگری که ستم کردن پیشه او است (در جهت ظلمش) بدون شک از گناهان کبیره است. مثلا تازیانه به دستش بدهد که مظلومی را بزند یا قلمی به او بدهد تا حکم ظلمی را بنویسد یا امضا کند یا مظلومی را بگیرد تا ظالم او را بزند یا بکشد یا حبس کند و نظایر اینها. شیخ انصاری علیه الرحمه، در مکاسب محرمه می فرماید: یاری کردن ستمکاران در ستمی که می کنند، به دلیل های چهارگانه (که مدار اثبات احکام است یعنی قرآن و عقل و اجماع و سنت) ثبات و از گناهان کبیره است.
اما دلیلی عقلی: پس در صورتی که ظالم را اگر یاری کننده نباشد نتواند ظلم بکند، عقل حکم می کند که یاری کردن او حرام، او را با ظالم در زشتی کردار و مواخذه و مسئوولیت یکی می بیند و خلاصه عقل، بدون هیچ تردیدی به حرام بودن یاری ستمگر در ظلمی که می کند، حکم  می کند.
اما اجماع- پس از مراجعه به کتب فقهی، معلوم می شود که حرمت کمک ستمگر در ستمش مورد انفاق جمیع فقها و مسئله اجماعی است. در سوره مائده می فرماید: «یاری نکنید برگناه و بر ستمکاری و بترسید از عذاب خداوند، به درستی که خداوند سخت عقاب کننده است» ( سوره مائده/ آیه 3). اخبار وارده در این مقام هم بسیار است. از آن جمله شیخ انصاری از کتاب ورام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل نموده که فرمود: «کسی که نزد ستمکاری برود تا او را یاری کند در حالی که می داند ظالم است، به تحقیق از دین اسلام خارج شده است» و ظاهر است، چیزی که شخص را از ایمان و اسلام بیرون می برد از گناهان کبیره ای است که هلاک کننده است. و نیز از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله است که فرمود: « کسی که سلطان ظالمی را بستاید یا خود را برای او از روی طمع کوچک و پست کند با او در آتش جهنم همنشین خواهد بود.» و نیز می فرماید: «هرگاه فاسقی ستوده شود، عرش خدا می لرزد و خشمش ستاینده را می گیرد.»

2- کمک ستمگر در غیر ستم:
یاری کردن ستمگر در غیر جهت ظلمش مانند خدمتگزاری یا خیاطی یا عمارت سازی جهت ظالم یا خزینه داری و نگهداشتن اموالش و نظائر اینها بر سه قسم است:

1- گاهی این امور به سبب جهت حرامی است، مانند اینکه بناء را امر می کند در زمینی  که غصب کرده عمارت بسازد. یا پارچه ای را که به زور از مردم گرفته، خیاط برایش بدوزد. یا اموالی که به زور از مردم گرفته نگهبان آن را نگهداری کند و نظائر اینها. و شبهه ای در حرمت این قسم کمک کردن نیست. زیرا تصرف در غصب برای هرکس که غصب بودنش را بداند حرام است چه غاصب و چه دیگری.

2- در صورتی که این قبیل کارها هیچ حرمتی ندارد ولی جوری است که اگر از طرف ظالم بپذیرد، در عرف جزء یاری کنندگان ستمگران شمرده می شود و سبب تقویت و شکوه ستمگر می شود و نامش در دفتر ظلمه ثبت و جزء حقوق گیران آنها به شمار می رود، از روایات زیادی استفاده می شود که این قسم هم حرام است.

از حضرت صادق علیه السلام مرویست: «کسی که نام خود را در دیوان بنی عباس ثبت کند، خداوند او را به صورت خوک محشور می فرماید»، و در روایت دیگر می فرماید: «با صورت سیاه وارد محشر می شود»، و نیز می فرماید: «ستمکاران را یاری مکن در ساختمان مسجدی».
ابن ابی یعفور می گوید: خدمت حضرت صادق علیه السلام بودم که یک نفر از شیعیان وارد شد و به امام علیه السلام عرض کرد فدایت شوم، گاهی به بعضی از ما تنگدستی و سختی معیشت می رسد. پس او را می طلبند ( از طرف بنی عباس) که بنایی برایشان کند یا نهری بکند یا کار زراعتی نماید، در این باب چه می فرمائید؟ حضرت  فرمود: «دوست نمی دارم که یک گره برایشان بزنم یا سر مشک یا سر کیسه برایشان ببندم، هر چند در مقابل آن مدینه و آنچه در آن است به من بدهند و دوست ندارم که به یک مده قلم ( پاره سیاهی که به نوک قلم چسبد) مددشان کنم، به درستی که ستمکاران روز قیامت در سرا پرده ای از آتش خواهند بود تا وقتی که خداوند میان بندگان خود حکم کند.»

3- اعانت بدون حرمت و تقویت و صدق اسم:
قسم سوم، کارهائی است که هیچ جهت حرمتی در آن نبوده و وموجب تقویت ظالم نمی شود و به واسطه آن کار، جزء دستگاه ستمگر نیز عرفا به شمار نمی رود مثل اینکه اتومبیل خود را به آنها اجاره دهد یا از آنها کرایه بکند برای حمل اجناس مباح، مانند خواربار از شهری به شهر دیگر و مانند آن و مثل عمله و کارگری که در ساختمان خانه ظالمی کار می کند و مزد می گیرد و حرمت این قسم سوم هر چند مسلم نیست چنانچه  بعضی از بزرگان فرموده اند، لیکن احتیاط شدید نیز در ترک آن است، زیرا اولا اطلاقات  روایات سابقه و غیر آن شامل این قسم هم می شود و ثانیا غالبا شخص در چنین موارد  مبتلا به رکون( میل قلبی) به ظالم می گردد در معرض خطر بزرگی واقع می شود. حضرت صادق علیه السلام می فرماید: «کسی که باقی بودن ستمکاران را دوست دارد، پس دوست داشته که در زمین معصیت خدا بشود.» و در معنی آیه شریفه «میل به ستمکاران نکنید که آتش به شما می رسد» فرمود: «آن است که شخصی نزد سلطانی می آید، پس دوست می دارد زنده ماندنش را به مقداری که دستش را به کیسه کرده مبلغی به او بدهد». خلاصه دوستی بقای ستمگر به همین مقدار کم کم رکون به ظالم است.

4- کمک به ستمگر غیر حرفه ای:
کمک کردن در ظلم ستم کننده ای که ستمگری حرفه و پیشه اش نباشد بلکه تصادفا در موردی یا مواردی به کسی ظلمی بکند، دیگری را بنا حق بزند یا آبرویش را بریزد یا مالش  را بناحق ببرد، حقش را ادا نکنند، شبهه ای در حرمت کمک کردن چنین ظالمی در ظلمش نیست. یعنی کسی که می داند این شخص در این مورد ظالم است و با وجود این او را یاری و مدد کند تا به مقصود ستمگریش برسد، البته حرام بلکه از گناهان کبیره است، زیرا خود ظلم کردن از کبائر و جزء گناهانی است که خداوند در قرآن مجید به آن وعده عذاب داده است و می فرماید «ما برای ستمگران آتشی آماده کرده ایم که اطراف ایشان را احاطه می کند و اگر اظهار تشنگی کنند و آب بخواهند، آبی که در نهایت گرمی و جوش باشد به آنها می دهند که نزدیک دهان خود که می آورند گوشت صورت هایشان را بریان می کند. بد آبی است که به آنها می دهند و بد جائی است که آنها را جای می دهند» و یاری کننده ظالم در ظلمی که می کند، با شخص ستمگر از جهت گناه مساوی است. چنانچه حضرت صادق علیه السلام می فرماید: «ستم کننده و یاری کننده اش و کسی که به ستمش راضی باشد هر سه شریک اند» یعنی در وزر و معصیت ستم، مساوی هستند و قریب به همین مضمون از حضرت باقر علیه السلام روایت شده است.

باید از ستم جلوگیری کرد: اگر مسلمانی ببیند ستمگری به دیگری ظلم می کند، واجب است او را باز دارد در صورتی که شرائط نهی از منکر جمع باشد، چنانچه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «یاری کن برادر مسلمانت را، ستمگر باشد یا ستمدیده  گفته شد: یا رسول الله اگر ستمی بر او شود او را یاری می کنیم اما  اگر ستم کند چگونه او را یاری کنیم؟ دو دستش را بگیرید و نگذارید ستم کند. اگر چنین کردید در حقیقت او را یاری کرده اید» یعنی مانع آلوده شدنش ب وزر و گناه ستم شده اید.

5- کمک در گناه هم نباید کرد:
یاری کردن گناهکاری که گناهش غیر از ظلم ( به دیگری)باشد مانند ترک نماز و روزه و شراب خواری و زناکاری و قمار بازی و غیره. و در اول بحث ذکر شد که در آیات و اخبار  هر گناهکاری را ظالم خوانده و ستمگر به خویش نامیده است، بنابراین هرکس دیگری را در گناه و معصیتی که می کند یاری کند، کمک ظالم کرده و یقینا حرام و در وزر و عقوبت آن گناهکار شریک است. چنانچه در قرآن مجید می فرماید «یکدیگر را یاری کنید در نیکی (ایمان و احسان به بندگان خدا در عبادات و معاملات) و تقوا ( حفظ دیگری از متضرر شدن یا ضرر رساندن به دیگری) و یاری نکنید یکدیگر را بر گناه کردن و ستم  کردن ( اثم معصیتی است که به غیر نرسد و عدوان گناهی است که به دیگری برسد) و از خداوند  بترسید به درستی  که خدا سخت عقاب کننده است» ( سوره مانده/آیه 2) و تمام دلیلهای وجوب نهی از منکر و تهدیدهائی که بر ترک آن رسیده و ذکر می شود نیز شامل این مورد است.

یاری کردن در گناه دو قسم است:
1-  کسی که می خواهد گناهی کند، مقدمه ای از مقدمات آن را برایش آماده کند مثلا انگور خود را بسازنده شراب، برای شراب سازی بفروشد.

2- شخص مقدمه حرام را فراهم می کند و قصدی هم ندارد که آن شخص حرام را مرتکب شود. لیکن طوری است که اگر این مقدمه را فراهم نکند، آن حرام واقع نمی شود. مثلا صاحب انگور به سازنده شراب انگورش را می فروشد و قصد هم ندارد که آن را شراب کند لیکن چون فروشنده انگور مثلا منحصر به این شخص است به طوری که اگر نفروشد سازنده شراب معطل می ماند مانند ( زیرا جای دیگری انگور نیست یا نمی فروشند یا در دسترس نیست) در این صورت هم قطعا فروختن انگور حرام است، هر چند فروشنده قصد ندارد انگورش را برای شراب بدهد، زیرا فروش انگور در این صورت در عرف «اعانت به شراب سازی» است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا