مقدمه نهضت علمی اروپاییان

پس از آنکه در مائه پنجم میلادی به سبب استیلای قبایل بربر دولت روم غربی انقراض یافت، در ظرف چندین مائه از دوره ایکه مورخین اروپا «قرون وسطی» می نامیدند بساط علم و حکمت برچیده بود، و نادانی چنان غلبه داشت که اولیای دین هم از سواد و کمال بی بهره بودند، چنانکه شارل کبیر پادشاه فرنگ (امپراطور شارلمانی) که در آخر مائه هشتم تقریبا بر همه اروپا سلطنت داشت و مردی هوشمند بود و در ترویج معارف اهتمام می ورزید، چون خواست تحصیل کمالی کند و مکتب و مدرسه دایر نماید، با رنج فراوانی از گوشه وکنار دو سه نفر از اهل فضل را پیدا کرده پیش خود خواند. در سن کهولت خواندن و نوشتن آموخت، و فرزندان و اعضاء خاندان خویش را شخصا تعلیم کرد، و مدارس چند تأسیس نمود، ولیکن مساعی شارلمانی نتیجه کامل عاجل نبخشید. هنوز اروپا چنانکه باید امن و آرام نشده و طبایع آن مردم برای سیر در عوام تمدن مستعد نگردیده بود. باری در سراسر مائه نهم میلادی تنها یکنفر در آن ممالک به دانشمندی اشتهار یافته و او «اسکت اریژن» از اهل انگلستان است که از حکما و متألهین آن زمان بشمار می رود، و در مائه دهم نیز از فضلا کسی که قابل ذکر است «ژربر» فرانسوی می باشد که در پایان عمر به مقام پاپی رسید، و عنوان سیلوستر دوم اختیار کرد، و او  یکی از نخستین کسانی است که از مسلمانان کسب معرفت نموده یعنی به اسپانیا  (اندلس )که آن زمان مملکتی اسلامی بود رفته، نزد دانشمندان آن سرزمین به زبان عربی تحصیل علم نمود و در ریاضیات و هیئت و نجوم دارای مقامی شد، چون به فرانسه برگشت، به نشر معلوماتی که در اسپانیا فرا گرفته بود همت گماشت. و از آن پس دانش طلبان اروپا ممالک اسلامی را منبع علم و حکمت شناختند، به آنجا مسافرت کردند و به تحصیل زبان عرب و معلومات فضلا و حکمای اقطار ما پرداختند. و همچنانکه  مسلمانان به ترجمه کتب یونانی کلید خزانه علم را دریافتند، اروپاییان نیز به ترجمه کتب عربی یا معرب مفتاح دانش را به دست آوردند و در مائه یازدهم و دوازدهم میلادی (پنجم و ششم هجری) همت ارباب کمال بیشتر مصروف ترجمه بود. و چون آن زمان زبانهای اروپایی هنوز برای ادای مطالب علمی و فلسفی پخته و ورزیده نشده بود، ترجمه ها را به زبان لاتین می کردند و نوشته های علمی خود را نیز به آن زبان درمی آوردند. و از اینرو در آن روزگار اهل فضل و ادب چاره ای جز فراگرفتن زبان لاتین نداشتند، ولیکن کسانی که می خواستند در علم و فلسفه تبحر کامل حاصل نمایند، زبان عرب نیز تحصیل می کردند که به سرچشمه معرفت دسترسی داشته باشند.

بسیاری از ترجمه های کتبی که در قرون وسطی از عربی به لاتین درآمده اکنون در دست است. از جمله: کتب یونانی که می دانیم بوسیله ترجمه عربی نقل به زبان لاتین شده، هندسه «اقلیدس» است و مخروطات «آپولونیوس» و المجسطی «بطلمیوس» و اکر «ثاوذیوس»، بعضی از رسائل جالینوس و ارسطو و دیگران، و از کتب عربی اصل که در قرون وسطی به لاتین ترجمه شده، در ریاضیات و هیئت و نجوم، کتاب حساب موسی خوارزمی و مساحه الاشکال پسر موسی بن شاکر و رسائل ابومعشر بلخی و محمد بن جابر بتانی و هیئت فرغانی و صور عبدالرحمن صوفی اصفهانی، و مناظر و مرایا و رساله باد و باران یعقوب کندی، و در جغرافیا نزهة المشتاق ادریسی و تقویم البلدان ابوالفدا.

و در طب کامل الصناعه و سایر کتب علی بن عباس مجوسی، طبیب عضدالدوله دیلمی، و ابن بطریق و ابن بیطار و کتاب حاوی و طب منصوری محمد زکریای رازی و قانون شیخ الرئیس ابوعلی سینا و کتاب جراحی و کتاب التریاق ابوالقاسم زهراوی، و همچنین کلیات ابن رشد اندلسی و رسائل فارابی و ابوعلی سینا در فلسفه و مقاصد الفلاسفه غزالی و بسیاری دیگر.

و بیشتر کتب مزبور پس از آنکه فن چاپ اختراع و شایع شد، به چاپ رسیده و بعضی از آنها مکرر شده، چنانکه چاپ ترجمه «قانون» شیخ الرئیس در همان سالها سی مرتبه تکرار یافته است. اقدام به ترجمه و چاپ کتابهای عربی تا مائه چهاردهم و پانزدهم نیز جریان داشت، و این غیر از ترجمه هایی است که اروپاییان در نهضت علمی اخیر خود از کتب عربی و فارسی و زبانهای دیگر شرقی کرده و می کنند. و از این راه استفاده هایی غیر از آنچه در قرون وسطی می کردند می نمایند. به هر جهت از مائه یازدهم میلادی به بعد، بازار تحقیقات علمی و حکمتی در اروپا نیز رونق گرفت، و قیل و قال مدرسه بلند شد...

منـابـع

کلیــد واژه هــا