خدا در عقاید و باورهای مردم آفریقا (دعا و نیایش)

قربانی ها و هدایاى گوناگون مردم یوروبا
گزارش مى شود که مردم یوروبا قربانی ها و هدایاى گوناگون تقدیم مى کنند که اساس دین یوروبا را تشکیل مى دهد. خداى آهن و جنگ قربانى مى کنند. قوم دینکا هر رویداد یا مناسبتى را براى قربانی ها مناسب مى دانند و براى آنان سرنوشت هر گاو نر یا ماده در نهایت قربانى است. قربانى حیوانى فعل مذهبى مرکزى قوم دینکا است، زیرا گله گاو در نظر آنان کامل ترین قربانی هاست. چون به گاوهاى گله نامهاى شخصى مى دهند، قبل از این که یکى از آنها کشته شود، اهمیت و ضرورت هدف از قربانى کردنش را به آن اعلام مى کنند و با نام گذارى بچه بعدى به نام آن از آن عذر خواهى مى کنند و بدینسان خاطره آن را حفظ مى نمایند. از آنجا که گاوهاى گله به اندازه انسانها ارزش دارند، قربانى کردن آنها براى خداوند به اندازه قربانى کردن یک انسان هدفمند و جدى است. براى مردم دینکا، قربانى پیوند دائمى بین ساحت آدمیان با ساحت خداست.

مراسم قربانى نزد مردم نوئر
همچنین گزارش مى شود که مردم نوئر هنگامى که براى خدا قربانى مى کنند مراسم بسیارى دارند. گاوهاى گله، حیوانات عادى براى این هدف هستند و در مناسبت هاى مهم مردم دعاهاى طولانى زمزمه مى کنند. وقتى کسى در سفر است، علف هاى کنار جاده را گره زده و به درگاه خدا نیایش مى کند. اینها مثالهاى کافى هستند که نشان مى دهند چگونه مردم آفریقا از طریق هدایا و قربانی ها، به جهان روحانى پاسخ مى دهند.

نوع قربانی ها و هدایا
چیزهایى که قربانى مى شوند عبارتند از گاوهاى گله، گوسفندان، بزها، جوجه ها، سگ ها و حتى انسانها. چیزهایى که هدیه مى شوند، عبارتند از مواد غذایى مانند میوه، ذرت، ارزن، فندق، نشاسته، سبزیجات، برگها، عسل و تخم مرغ. آشامیدنی ها مانند هلیم، شیر، آبجو، شراب و آب و دیگر چیزها با ماهیت متفاوت مانند کود خرگوش کوهى، لباس، پول، گچ، بخور، اسباب کشاورزى، زینت آلات، تنباکو، پوست صدف ریز. برخى از جوامع خون را نیز هدیه مى دهند. از اینرو، تقریبا هر چیزى که بتوان آن را گیر آورد، توسط یک فرد یا دیگرى در قربانى و هدیه به خداوند و یا دیگر موجودات روحانى مورد استفاده قرار مى گیرد. معمولا قربانیها بدون دعا وجود ندارد. قربانی ها و هدایا پاسخهاى خاموش، دعاها جوابهاى زبانى هستند.

ب ـ نیایش ها، دعاها، برکت ها، و تهیت ها
ممکن است نیایش ها همیشه با قربانی ها و هدایا همراه باشد یا نباشد. این یک عمل معمولى پرستش است و اکثر نیایش ها آفریقائى کوتاه، فى لبداهه و درباره موضوع است، اگر چه نمونه هایى نیز از دعاهاى رسمى و طولانى نیز وجود دارد. اکثریت نیایش ها و دعاها خطاب به خداوند است و برخى به مردگان زنده و یا دیگر موجودات روحانى که بسیارى از آنها به عنوان واسطه خدمت مى کنند.

دعا و نیایش در میان مردم آفریقا
نیایش عملا در میان تمام اقوام آفریقا گزارش مى شود اگر چه نیایش هاى واقعى اغلب در منابع مکتوب ما ذکر نشده است. وقتى پیران آبولوییا صبح هنگام بیدار مى شوند، به سمت شرق زانو زده و براى خدا نیایش کرده و در حالى که آب دهان خود را بیرون مى اندازند، از او مى خواهند که روز خوبى را براى آنها آغاز کند و داروى سلامتى خود را براى مردم به ارمغان آورد و خدایان شریر را دور نماید. دعاى رایج دیگرى که پیران در بخشى از آن مى خوانند به قرار زیر است: اى خدا، به فرزندانم که در رنجند رحمت آور. وقتى که خورشید طلوع مى کند امروز به ما مکنت عطا کن. امروز تمام ثروتها را برایم بیاور. کوتوله هاى باچوا هنگام بیمارى و قبل از قصد سفر یا رفتن به شکار نیایش بجا آورده و از خدا مى خواهند بیماران را شفا بخشیده، مسافران را کامیاب نموده و به شکارچیان شکار عطا نماید. کوتوله هاى بامبوتى نیز در مشکلات، بخصوص وقتى که هوا طوفانى است و از آن مى هراسند نیایش مى کنند. نیایش هنگام طوفان و رعد و برق چنین است: اى پدربزرگ، بگذار تا همه چیز بخوبى بگذرد، زیرامن به جنگل مى روم و یا هنگامى که در جنگل هستند و هوا طوفانى مى شود: اى پدر، فرزندانت بیمنا کند ببین، ما خواهیم مرد! در همان زمان که بخور مى سوزانند و معتقدند که خداوند دعایشان را مى شنود، دستش را باز مى کند و از طوفان مى گریزد و قبل از عزیمت براى جمع آورى غذا و شکار نیز دعا مى خوانند، شاید خداوند دریافتن غذا و شکار یاریشان دهد، و زنان نازا به درگاه او دعا مى کنند تا به آنان فرزندان سالم عطا فرماید.

ادعیه و نیایش هاى مکرر نزد مردم گالا
گزارش مى شود که مردم گالا براى خدا ادعیه و نیایش هاى مکرر به جا مى آورند. آنان هر روز صبح و شام نماز مى گزارند و از او مى خواهند از رمه ها و محصولات خانوادهایشان محافظت نماید. یک نمازگزار مى گوید: خداوندا، روز نیکى به من عطا کرده اى. شب نیکى به من عطا کن. شب نیکویى به من داده اى. روز نیکى نیز به من عطا کن!.

دعا و نیایش در میان قوم باروست
در میان قوم باروست نیز خواندن دعا و نیایش در هر روز مرسوم است که این کار را مردان پیر انجام مى دهند، و هر روز صبح بر مى خیزند و آب را به خداوند پیشکش مى کنند. آنان خدا را همچون پادشاهى بزرگ که هیچ انسانى قابل مقایسه با او نیست مورد خطاب قرار مى دهند، خدایى که ترحم و الطاف بیشمار به بندگانش ارزانى مى کند.

دعا و نیایش نزد مردم ایلا
گفته مى شود که مردم ایلا در موقع نیاز خاص دعا مى خوانند و از خداوند طلب یارى مى کنند. به هنگام خشکسالى، جمع مى شوند و سرود مى خوانند و از خدا طلب کمک مى کنند و مى گویند: با بارانى بى وقفه نزدمان بیا، اى پروردگار، باران فرو ریز! اگر در سفر شکار باشند و هیچ حیوانى را نکشند، گرداگرد پیرترین مرد گروه نشسته و او آنان را در این دعا هدایت مى کند: اى موتالا بالا، یکتاى جاویدان به درگاه تو دعا مى کنیم، بگذار امروز قبل از غروب خورشید شکار کنیم. بقیه افراد در حالى که به روى زمین مى افتند پاسخ مى دهند،اى سرور بگذار امروز شکار کنیم! و هنگامى که در کشتن یک حیوان موفق مى شوند، گوشت را تکه کرده و پیرترین مرد آن را به خدا تقدیم کرده و مى گوید: از تو براى گوشتى که به من دادى سپاسگزارم. امروز در کنارم ایستاده اى. دیگران کف مى زنند، و هنگامى که مراسم تمام مى شود، آنها گوشت را میان خود تقسیم کرده و به خانه باز مى گردند.

دعا و نیایش در میان قبیله لوزى
قبل از شروع بذر افشانى مردم قبیله لوزى هنگام طلوع خورشید تحت رهبرى رئیس ایل محلى خود که محرابى از چوب و گل برپا مى کنند، گردهم جمع مى شوند. بشقابى در این محراب قرار داده مى شود و هر خانواده اى در آن دانه، کج بیل و تبر قرار مى دهد. رئیس ایل مقابل محراب روبه شرق سرخود را خم کرده، دستانش را به هم گره زده سرفرو مى آورد، به بالا نگاه مى کند و دستانش را باز مى کند. او به سمت راست سپس به سمت چپ مى چرخد و بارها مى ایستد و زانو مى زند. مردم نیز همین حرکتها را تکرار مى کنند. رئیس ایل از جانب اجتماع دعا کرده و از خداوند براى مردم و آلات کشاورزى و هم چنین براى دانه ها طلب برکت مى کند، تا با اتکاى قدرت او مردم از آنها به نحو احسن استفاده نمایند. مردم بارها تعظیم کرده و دستهایشان را به هم مى زنند. با پایان یافتن آن اکنون کاشتن دانه شروع مى شود. مردم لوزى همچنین پیش از رفتن به شکار، بعد از دیدن رویا و بیمارى دعا مى خوانند. شخص بیمار تمام روزى را که فارغ از کار به استراحت مى پردازد تا غروب خورشید دعا مى خواند.

دعا و نیایش در میان قوم مند
اگرچه قوم مند ممکن است مستقیما از خدا طلب یارى کنند، اما اغلب از طریق واسطه هاى روحانى ومردگان زنده دعاهاى خود را خطاب به او بر زبان جارى مى سازند و آن را با کلمات «انشاءاله» به پایان مى برند! این امر ساختار زندگى سیاسى و اجتماعى آنها را منعکس مى سازد که در آن واسطه ها نقش مهمى را ایفا مى کنند. دعاى زیر به روشنى بیانگر این نکته است: اى خداوند، بگذار این (از طریق) به کینى مومو برسد، بگذار این (از طریق) به ندو آوو برسد. بگذار به تمام نیاکان ما که در دستان تو قرار دارند برسند. نامهاى نیاکان و مردگان زنده ذکر مى شود، و مردم معتقدند که این واسطه ها نیازهاى آنان را به خدا مى رسانند.

ارتباط با خدا از طریق دعا نزد مردم آفریقا
آنان براى برکت، رهایى ازرنج و حتى جزاى خداوند در جائى که کسى مرتکب بى عدالتى شده است دعا مى کنند. از هر ناندى بالغى انتظار مى رود که روزى دوبار دعاى رایجى را بخواند، و مخصوصا مردان مسن آن را رعایت مى کنند. آنان هر روز صبح دست به سینه مى نشینند و چنین دعا مى کنند: خدایا از فرزندان و گله ام حفاظت کن. خدایا از گله ما حفاظت کن. خدایا به ما سلامتى عطا کن! در طول جنگ، مادرانى که فرزندان آنان در میدان جنگند، هر روز صبح برایشان دعا مى خوانند و پیرانى که سربازان را همراهى مى کنند براى بازگشت سالم آنان به خانه دعا مى کنند و از خدا مى خواهند که آنان را ببخشد. هنگامى که در منطقه آنها خشکسالى رخ مى دهد، براى ریزش باران و حمایت از زنان حامله و گله خود دعا مى خوانند. مردم قبیله نوئر اغلب در دعاى خود خدا را به عنوان پدر، پدر بزرگ یا پدر ما مورد خطاب قرار مى دهند و چشم ها و دستهایشان را به طرف آسمان بلند مى کنند. گفته مى شود برخى از دعاهایشان کاملا بلند است و کسى که نیایش مى کند ممکن است در حالى که نیزه اش را تکان مى دهد در بالا و پایین آغل گله قدم بزند و یا ممکن است در حال نشسته و یا چمباتمبه باقى بماند و چشمانش را به آسمان دوخته و فقط دستانش را با شاخه هایى از نخل بطرف بالا تکان دهد. نیایش ها عمدتا براى رهایى از بدى و تحقق این آرزو است که مردم در صلح و آرامش زندگى کنند. مردم نوئر مى اندیشند که در هر زمانى مى توانند دعا کنند زیرا، آنان دوست دارند وقتى شاد هستند و زمانى که کار روزانه خویش را انجام مى دهند با خدا صحبت کنند. اى پدر ما، این عالم از آن تواست، عالم مشیت تواست، بگذار در آرامش بسر بریم، بگذار ارواح مردم تو آرام باشند، تو پدر ما هستى، بدی ها را از سر راه ما دور بدار. گفته مى شود که نیایشهایى مانند تقدیم قربانیها و هدایا، در قلب زندگى مذهبى قبیله یوروبا قرار دارد. به آن دلیل، مردم در هر زمان و هر مکانى و حتى زمانى که در راه عبادتگاهها هستند دعا مى خوانند. این دعاها براى نعمات مادى و حفاظت از بیمارى و مرگ، یا پیروزى بر دشمنان و زندگى طولانى است. از این مثال ها و نمونه هاى مشابه آنها، روشن است که مردم آفریقا از طریق دعا با خدا ارتباط برقرار مى کنند، و در هر زمان و هر مکان نیات قلبى خود را صادقانه در برابر او بر زبان مى آورند. دعاها عمدتا براى طلب رفاه مادى، مانند سلامت، حفاظت از خطر، کامیابى و حتى ثروت است. بعضى از دعاها بیانگر سپاس از خداوند هستند، و در برخى موارد دارایى و محصول فعالیتهاى خود را به او اهدا مى کنند. اگر چه اغلب دعاها مستقیما خطاب به خداست، جوامعى وجود دارند که دعاها را از طریق ارواح واسطه مانند اجداد و مردگان زنده به او تقدیم مى کنند. در مجموع ممکن است افراد از خداوند کمک بطلبند، اما اغلب این رئیس خانواده و یا هنگام ضرورت در سطح قومى یا محلى، روحانى، است که از طرف خانواده یا مردم دعا مى خواند.

اشکال متفاوت خواندن دعا
هنگام دعا خواندن مردم به اشکال متفاوت این کار را انجام مى دهند. اعضاى برخى از جوامع زانو مى زنند، بعضى مى ایستند، بعضى در برابر خدا به زمین مى افتند، بقیه مى نشینند، برخى دست به سینه مى ایستند و برخى دیگر دستان خود را بهم مى زنند و در برخى از جوامع، آب دهان پرتاب مى کنند. آب دهان نماد برکت است، در جوامع دیگر دستان و چشمان را بطرف آسمان بلند مى کنند و در برخى موارد رو در روى کوه یا جهتى خاص مثلا شرق قرار مى گیرند. اذکار و اوراد معمول دعاها به صورت کوتاه شده خوانده مى شوند. دعاها و استغاثه ها در همه جا مرسوم هستند و پاسخ طبیعى به خداوند را نشان مى دهند و از او مى خواهند که براى هدفى خاص دخالت نماید. بطور مثال این استغاثه ها ممکن است به این شکل باشد: «خداوندا، به ما باران عطا کن!»، «خدا ثمره اعمال نیک تو را بدهد»، «خدا یا کمکم کن» «خدا یا مرا ببخش»، و یا «اى خداى بزرگ!». معمولا استغاثه ها آن چیزى هستند که فرد دفعتا و بدون تشریفات بر زبان مى آورد، و از خداوند طلب کمک مى کند. آنها نشان مى دهند که مردم خدا را بسیار به خود نزدیک و آماده پاسخگویى به احتیاجشان مى بینند و نه تابع تشریفات مذهبى.
(ادامه دارد...).

منـابـع

کلیــد واژه هــا