بت پرستان جزیرة العرب در آستانه ظهور اسلام

آغاز بت پرستی در عربستان:
اسناد و شواهد نشان می دهد که سرچشمه اصلی نفوذ و پیدایش بت پرستی در میان عرب سه عامل بوده است:
1- شخصی به نام عمرو ابن لحی، رئیس قبیله خزاعه که در زمان خود در مکه قدرت و نفوذ زیادی داشته و متولی کعبه بوده است، او سفری به شام داشته و در آن سفر گروهی از عمالقه را می بیند که بت می پرستند، وقتی از علت پرستش آنها می پرسد، می گویند: اینها برای ما باران می آوردند و ما را یاری می کنند، عمرو ابن لحی از آنها می خواهد که بتی نیز به او بدهند و آنها بت «هبل» را به وی تقدیم می کنند، او نیز این بت را به مکه آورده و در کعبه نصب می کند و مردم را به پرستش آن دعوت می نماید. علاوه بر این، دو بت «اساف و نائله» را نیز کنار کعبه قرار داده و مردم را به پرستش آنها وا می دارد. از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که فرمود: عمر ابن لحی نخستین کسی بود که دین اسماعیل (ع) را تغییر داد و بت پرستی را پایه گذاری نمود و من او را در آتش دیدم.
2- وقتی فرزندان اسماعیل در مکه افزایش یافتند و ناگزیر برای تامین زندگی به شهرها و مناطق دیگر می رفتند بر اساس علاقه ای که به خانه کعبه داشتند هر کدام سنگی از حرم را به احترام مکه همراه خود می برد و هر جا فرود می آمد، سنگ را در نقطه ای قرار داده و همچون کعبه دورش طواف می نمود، کم کم انگیزه اصلی این کار به فراموشی سپرده شده و هر یک از این سنگها به بتی تبدیل شدند.این شد که بت پرستی در میان اعراب رواج یافت.
3- بیابان نشینان پاره ای از امور را مایه خیر می دانستند و به همین علت آنها را می پرستیدند و یا برای آنها از روی دریافت ساده ی خود نمونه هایی می ساختند و همین سبب بوجود آمدن بت پرستی شد.

تحلیل: در هر حال عوامل مذکور آغاز نفوذ بت پرستی بوده است اما علت پرورش و بقاء آن را تنها در این موارد نمی توان محدود کرد، مثلا جهل و حس گرایی و برتری جویی اعراب در گسترش و بقاء بت پرستی بسیار تاثیر داشت.
هر قبیله ای می خواست بتی مخصوص خود داشته باشد، ریاست طلبی روسا و شیوخ قبایل اجازه نمی داد پیرو قبایل دیگر باشند و تقلید کورکورانه عاملی دیگر بود که باعث گسترش چشمگیر بت پرستی در بین اعراب شد. کم کم، این امور آنقدر موثر شدند که پس از مدتی در هر خانه ای بتی وجود داشت که به آن تبرک می جستند و تعداد این بت ها به هنگام فتح مکه به حدود 310 بت رسید.
البته اشاره به این مطلب لازم است که بت پرستان منکر الله (جل جلاله) نبودند و الله را خالق زمین و آسمان می دانستند، همچنان که در سوره (لقمان و زمر  و در سوره زخرف) به این مطلب اشاره شده است؛ اما دو اشتباه بزرگ داشتند که ریشه گمراهیشان بود:
1- درست و کامل نشناختن خداوند متعال و صفات او: شناخت ایشان از باری تعالی آنقدر غیر واقعی بود که بیشتر شبیه تخیل است تا شناخت، آنها برای خداوند متعال زن و فرزند قائل می شدند و فرشتگان را دختر خدا می دانستند. خداوند متعال در آیات متعددی مانند (19 زخرف- 27 نجم- 26 انبیاء و 100 و 101 انعام) به این امر اشاره کرده و عقاید باطل ایشان را مردود می شمرد.
از جمله عقاید خنده دار و شدیدا دور از ذهن ایشان، اعتقاد به ازدواج خداوند با جن می باشد، بنا به تفسیری که سیوطی در المنثور ج 7- ص 133 و ابن کثیر در تفسیر خود، ج 4- ص 23 آورده اند، مقصود از نسبت خویشی خداوند با جنیان که در آیات 158 و 159 سوره ی صافات بدان اشاره شده است این می باشد که بت پرستان عقیده داشتند خداوند با جن ازدوج کرده و محصول ازدواج او با جنیان فرشتگان هستند.
2- دومین ریشه گمراهی و انحرافات بت پرستان این بود که بتها را واسطه بین خود و خدا معرفی کرده و پرستش آنها را موجب قرب به درگاه خدا و رضایت او می دیدند در حالیکه پرستش مخصوص خدا بوده وهیچ واسطه ای نباید مورد پرستش واقع شود. از طرف دیگر گر چه بت ها را خالق نمی دانستند اما برای آنها نوعی ربوبیت قائل شده و آنها را در تدبیر جهان موثر می دانستند. به این مسئله در سوره یونس آیه 18، سوره زمر آیه 3 و سوره مریم آیه 81، اشاره شده است.

معرفی بت های مشهور عرب:
1- ود: نام یکی از بت های قدیمی و اله اعراب است که قبله، قبیله کلب بود و مسکن ایشان دومة الجندل بود.
2- سواع: بتی بود که طایفه هذیل می پرستیدند.
3- یغوث: نام بتی دیگر است که قبیله ی مذحج و بعضی قبایل یمن آن را می پرستیدند.
4- نسر: بتی که «ذی الکلدع» قبیله ای در سرزمین حمیر، آن را می پرستیدند.
5- یعوق: قبله ی مورد پرستش اهل همدان بود.
طبرسی در مجمع البیان به نقل از ابن عباس آورده است که: ابلیس پنج بت را تراشید و آنها را نزد کافرانی که مابین عصر آدم و نوح زندگی می کردند آورد، و آنها عبارت بودند از: ود، شراع، یعوق، یغوث و نسر، هنگامیکه طوفان نوح آمد، این بت ها در زیر گل و لای دفن شد و این بت ها مدفون بودند تا زمانی که شیطان آن ها را برای مشرکان عرب از زمین خارج کرد.
6- لات: که قبیله ثقیف در طایف آن را می پرستیدند.
7- عزی، که قریش و جمعی از قبیله ی بنی سلیم و جمیع بنی کنانه مورد پرستشش قرار می دادند.
8- منات: که اوس و خزرج و غسلان آن را می پرستیدند، اوس و خزرج برای حج به مکه می رفتند و همراه با مردم وقوفات سه گانه را انجام می دادند؛ ولی سرهایشان را نمی تراشیدند و حج خویش را تمام شده نمی دانستند مگر بعد از آن که به سوی منات بروند و سرهایشان را آنجا بتراشند.
9- هبل: که بزرگترین بت ها بوده و بسیار مورد تعظیم و احترام بت پرستان بود و در پشت خانه ی کعبه قرار داشت.
10-اساف و نائله: دو بتی بودند که عمرو ابن لحی آنها را در صفا و مروه نهاده بود و مشرکان، محاذی کعبه و نزدیک آن دو بت قربانیهای خود را اهدا می کردند.
12- بت سعد: که آن را قبیله بنی ملکان می پرستیدند.

علت تنوع بت ها:
در بیان علت تنوع بت ها دو مورد را می توان ذکر کرد:
1- حس برتری جوئی اعراب: این حس باعث می شد هر قبیله ای برای خود بتی خاص انتخاب کرده و از پرستش بتهای دیگر پرهیز نمای، لاجرم با افزایش بت پرستی تعداد بتها نیز افزوده شد.
2- هر کدام از بت ها، اله خاصی بودند که در مورد خاصی مورد پرستش واقع می شدند مثلا منات اله مرگ و حیات و مقدرات بود، بنابراین تعدد اموری که ایشان با آن مواجه بودند سبب می شد اله های مختلفی را فرض کنند و برای هر یک از امور بتی خاص در نظر بگیرند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا