قرآن و آفرینش جهان

قرآن مجید درباره پیدایش جهان، تعبیرات گوناگونی دارد. در یک جا می فرماید: «ثم‏ استوى إلى السماء و هى دخان فقال لها و للأرض ائتیا طوعا أو کرها قالتا أتینا طائعین؛ سپس اراده آفرینش آسمان نمود، در حالی که به صورت دود بود، به آن و به زمین دستور داد به وجود آیید و شکل گیرید (خواه از روی اطاعت و خواه اکراه) آنها گفتند: ما از روی اطاعت می آییم.» (فصلت/ 11) به وجود می آییم و شکل می گیریم.
در جای دیگر، می فرماید: «أ و لم یر الذین کفروا أن السماوات و الأرض کانتا رتقا ففتقناهما و جعلنا من الماء کل‏ شى‏ء حى‏ أ فلا یؤمنون؛ آیا کافران ندیدند (نمی دانند) که آسمانها و زمین به هم پیوسته بودند و ما آنها را از یکدیگر باز کردیم وهر موجود زنده ای را از آب پدید آوردیم، آیا ایمان نمی آورند؟» (انبیاء/ 30)
در این دو آیه به سه نکته مهم درباره آفرینش جهان و موجودات زنده اشاره شده است:
1- جهان در آغاز به صورت گاز و دود بود.
2- جهان در آغاز به هم پیوسته بود سپس کرات آسمانی از هم جدا شدند.
3- آغاز آفرینش موجودات زنده از آب است.
و اینها همان چیزهایی است که امروز به عنوان نظریات مسلم علمی شناخته می شود.
توضیح اینکه گرچه درباره کیفیت پیدایش جهان و نحوه آن فرضیات مختلفی وجود دارد که از حدود فرضیه تجاوز نمی کند، ولی با توجه به مطالعاتی که روی کهکشانها و منظومه هایی که در حال پیدایش و شکل گیری هستند به عمل آمده مسلم است که جهان در آغاز به صورت توده گازی ابر مانند فشرده ای بوده که بر اثر گردش به دور خود، قطعاتی از آن جدا شده و به اطراف پراکنده گشته است، و این قطعات تدریجا سرد شده و به صورت مایع و در موارد زیادی به صورت جامد درآمده، و تشکیل کرات مسکونی و غیر مسکونی را داده است.
به عبارت دیگر مشاهدات دانشمندان فلکی در مورد «سحابی ها» و جهان های دوردست که در حال تکمیل می باشد، این مساله را که دنیا در آغاز به صورت توده گاز دود مانندی بوده از صورت یک فرضیه خارج ساخته و به عنوان یک نظریه قطعی معرفی می کند، این چیزی است که محافل علمی جهان، آن را پذیرفته اند.
در نخستین آیه فوق نیز صریحا می خوانیم که: «آسمانها (کرات آسمانی) در آغاز (مانند) دود بودند.» هماهنگی این آیه با اکتشافات دانشمندان که چندان از عمر آنها نمی گذرد نشانه ای از اعجاز علمی قرآن می باشد که پرده از روی مطلبی که در عصر نزول قرآن کاملا ناشناخته بوده است بر می دارد.
دومین آیه، نیز سخن از به هم پیوستگی جهان در آغاز امر و سپس جدا شدن اجزای آن را از یکدیگر می گوید، که آن نیز امروزه به عنوان یک اصل، مورد قبول محافل علمی است. پیدایش موجودات زنده (اعم از گیاهی و حیوانی) در نخستین بار از آب دریاها نیز، امروز یک نظریه معروف علمی است، هر چند در چگونگی تحول و تطور و پیدایش انواع مختلف گیاهان و جانداران در میان دانشمندان گفتگو است. قرآن نیز در دومین آیه فوق، پیدایش همه موجودات زنده را از آب بازگو می کند. حتی آیاتی که آفرینش انسان را به خاک نسبت می دهد، تصریح دارد که این خاک با آب آمیخته بود و به صورت طین (گل) بود. در آیه 45 سوره نور نیز می خوانیم: «و الله خلق کل دابة من ماء؛ خداوند هر موجود جنبنده ای را از آب آفرید.»
در مورد «رتق» و «فتق» که در دومین آیه به کار رفته و در اصل به معنی «پیوستگی» و
«جدایی» است، مفسران سخنان بسیاری دارند: بعضی همان معنی بالا را برگزیده اند که زمین و آسمان در آغاز خلقت، به صورت توده واحد عظیمی از بخار و گاز سوزان که بر اثر انفجارات درونی و حرکت به دور خود تدریجا تجزیه شد و کواکب و ستارگان، از جمله منظومه شمسی به وجود آمد. بعضی دیگر آن را اشاره به یکنواخت بودن مواد جهان می دانند که چنان در آغاز در هم فرو رفته بود که به صورت ماده واحدی خودنمایی می کرد، اما با گذشت زمان مواد از هم جدا شدند و ترکیبات تازه ای آشکار گشت.
جمعی نیز آن را اشاره به عدم نزول باران و رویش گیاه از زمین می دانند یعنی در آغاز آسمان به هم پیوسته بود و بارانی نازل نمی شد و زمین نیز به هم پیوسته بود و گیاهی نمی رویید سپس به فرمان خدا آسمان باز شد و باران نازل گشت و زمین باز شد و گیاهان رویید.
روایات متعددی از طرق اهل بیت (ع) و همچنین پاره ای از روایات از طرق عامه به معنی اخیر اشاره می کند. در حالی که بعضی دیگر از روایات اشاره ای به تفسیر اول دارد.
در خطبه اول نهج البلاغه نیز اشاره ای به این پیوستگی دیده می شود، و به هر حال ظاهر آیه با تفسیر اول سازگارتر است، هر چند جمع میان تفاسیر فوق نیز مشکلی ندارد و ممکن است هر سه معنی در مفهوم جامع آیه، جمع باشد.
قابل توجه اینکه در آیه 27 تا 32 نازعات می گوید: «ءانتم اشد خلقا ام السماء بنیها* ....* والارض بعد ذلک دحیها* اخرج منها ماءها و مرعیها* والجبال ارسها؛ آیا آفرینش شما محکمتر (و مهمتر) است یا آسمان، خداوند آن را بنا نهاد.... سپس بعد از آن زمین را گسترش داد و آب و گیاه از آن خارج ساخت و کوهها را مستحکم بنا نمود.»
این آیات نیز به خوبی نشان می دهد که آفرینش آسمان قبل از زمین بوده و پیدایش آب و گیاهان و کوهها بعد از آن انجام گرفته است.
این ترتیب، درست همان چیزی است که علم امروز بر آن تاکید دارد پیدایش زمین را بعد از خورشید می داند و پیدایش آب در سطح زمین، و سپس گیاهان، و همچنین پیدایش کوهها را بعد از خلقت زمین می شمرد.

قرآن و گسترش جهان
در آیه 47 سوره ذاریات می خوانیم: «والسماء بنیناها بایید و انا لموسعون؛ ما آسمان را با قدرت بنا کردیم، و همواره آن را وسعت می بخشیم.» جمله "انا لموسعون؛ ما پیوسته وسعت می بخشیم" به وضوح می رساند که خداوند، آسمانها را که با قدرت کامله اش آفرید است پیوسته گسترش می دهد، و از آنجا که این مطلب درگذشته بر دانشمندان و مفسران روشن نبود، بسیاری این جمله را به معنی توسعه رزق از سوی خداوند بر بندگان، از طریق نزول باران، یا از طریق مختلف تفسیر کرده اند و بعضی آن را به معنی غنا و بی نیازی خداوند می دانند که هر قدر بخشش و عطا کند خزاین او کاستی نمی گیرد.
ولی امروز که مشاهدات نجومی به وسیله تلسکوپها نشان داده است کرات آسمانی و کهکشانها به سرعت از هم دور می شوند، و جهان درحال گسترش است، مفهوم این جمله کاملا برای ما آشکار می شود. در کتاب «آغاز و انجام جهان» نوشته «جان الدر» می خوانیم: «جدیدترین و دقیقترین اندازه گیریها در طول امواجی که از ستارگان پخش می شود، پرده از روی یک حقیقت عجیب و حیرت آور برداشته است زیرا نشان داده که مجموعه ستارگانی که جهان از آنها تشکیل شده پیوسته با سرعتی زیاد، از مرکز جهان دور می شوند و هر قدر فاصله آنها از این مرکز، بیشتر باشد، بر سرعت سیر آنها افزوده می شود به نظر می رسد که زمانی تمام ستارگان در این مرکز مجتمع بوده اند و بعد از آن از هم پاشیده و مجموعه ستارگان بزرگی از آنها جدا شده و به سرعت به هر طرف روانه می شوند، (ضمنا) دانشمندان از این موضوع چنین استفاده کرده اند که جهان دارای نقطه شروعی بوده است.»
در همان کتاب از «جرج گاموف» در کتاب «آفرینش جهان» چنین نقل شده: «فضای جهان که از میلیارها کهکشان تشکیل یافته در حال گسترش سریع است، حقیقت این است که جهان ما در حال سکون نیست، بلکه در حال انبساط است، پی بردن به اینکه جهان ما در حال انبساط و گسترش است کلید اصلی گنجینه معمای جهان شناسی را مهیا می کند، زیرا اگر حالا جهان در حال انبساط باشد لازم می آید که زمانی در حال انقباض بسیار شدید بوده است.»
در کتاب «مرزهای نجوم» نوشته «فرد هویل» درباره سرعت انبساط و گسترش جهان می خوانیم: «تندترین سرعت عقب نشینی کرات که تاکنون اندازه گیری شده نزدیک به شصت و شش هزار کیلومتر در ثانیه است، کهکشانهای دورتر در نظر ما به اندازه ای کم نورند که اندازه گیری سرعت آنها به سبب عدم نور کافی دشواراست. تصویرهایی که از آسمان برداشته شده آشکارا این کشف مهم را نشان می دهد که فاصله این کهکشانها بسیار سریعتر از کهکشانهای نزدیک افزایش می یابد.»
به این ترتیب به تفسیر بسیار روشنی در زمینه آیه فوق و گسترش آسمانها پی می بریم که پرده از راز یکی از معجزات علمی قرآن برمی دارد.

منـابـع

کلیــد واژه هــا