بررسی کتاب شهداء الفضیله تألیف علامه امینی

به خاطر اهمیت خاص تربیتی این کتاب، درباره ی آن، به سخنی کوتاه می پردازیم: «در اثر تعلیمات علمی پیشوایان شیعه، شهادت و جانبازی در راه پایداری دین خدا و نجات جامعه های انسانی رسمیت دینی یافت و حفظ ناموس عدالت و دین بر حفظ جان عاریت مقدم شناخته شد. این بود که مصلحان شیعه مذهب از آغاز فعالیت، دست از جان خویش می شستند. شاید نتوان در تاریخ شیعه، صفحه ای یافت که بدون حادثه ای خونین تمام شده باشد. این استقامت حیرت بار، امتیاز ویژه ی شیعیان بود و از این راه، به جز افراد با ایمان و سربازان با حمیت، علمای بزرگی را تقدیم آستان شهادت کرد. آری، علمای شیعه، در اثر تعلیمات زنده ی شیعی، تاریخ پر افتخار شهدای فضیلت را به وجود آوردند و لازم بود طوماری از آن خون های پاک تهیه گردد. تا اینکه عالمی مجاهد و مصلحی غیور کتاب تاریخ آنان را نوشت، و صفحات «شهداء الفضیله» را در منظر اجتماع گرفت، و نشان داد که قلمرو دانش نیز با خون پاک مردانی رونق یافته است و تاریخ علم نیز سر فصل هایی خونین داشته است. علامه ی «امینی» پیش از به جریان در آوردن سیل خروشان «الغدیر» به سوی پهنه های آرمان ها و افکار و اعتقادات ملل اسلامی، کتاب «شهداء الفضیله» را به دست مجامع تربیتی امت اسلام داد و روح هیجان دینی و از خود گذشتگی در راه حقایق آسمانی را در آنان دمید.»
استاد محمد خلیل الزین عاملی، مؤلف کتاب «تاریخ جبل عامل»، مقدمه ای مبسوط در ده صفحه، بر «شهداءالفضیله» نوشته است، شامل شرحی از مراتب علمی مؤلف و چگونگی کار تحقیقی وی و خلاصه ای از زندگانی او و پدر و نیایش که از عالمان و نیکان بوده اند. فشرده ای از سخنان خلیل الزین در مقدمه، این است:
ما اگر بتوانیم- چونان مؤلف «شهداءالفضیله» با روش نوین پژوهش، حوادث تاریخ اسلام را بررسی کنیم، حتما بی اعتمادی جوانان تحصیل کرده و محققان معاصر را نسبت به خیلی از مسائل تاریخی برطرف خواهیم کرد و حقایق اساسی و حوادث راست را به قبول آنان خواهیم داد.
گروه بسیاری از مورخان روی هوی و هوس و تعصبات اعتقادی، به نوشتن تاریخ دست زده اند، و در نتیجه، به روایت حوادثی که پدیده های واقعی تاریخ اسلام را پیش چشم ما بگذارد نپرداختند. این شد که گروهی در فرا گرفتن تاریخ اسلام به جانب خاورشناسان رو کردند و این زیانمان بس که تاریخمان را بیگانگان بنویسند. معلوم است آنان نیز بی آنکه احساس شود در تحقیقات خویش اعمال غرض هایی خواهند کرد ...با این همه، در میان مورخان اسلامی، مردان مدقق با انصافی پیدا شده اند که در کاوش های خود، جز حقایق ثابت بر افکار عرضه نمی کنند و مایه ی گمراهی عمومی نمی شوند، بلکه نشان دهنده ی تطور فکریی هستند که در اعصار گذشته روی داده است. از جمله کتاب «شهداءالفضیله»، از بهترین نمونه های آثار این نویسندگان است که الهام بخش دیگران خواهد گشت. در نخستین نظر، تصور نمی رود که شماره ی «شهدای فضیلت» بیش از بیست باشد. من موقعی که با علامه ی امینی گفتگو می کردم، به خیالم نگذشته بود که شماره شهدای علمای ما تا این اندازه زیاد باشد. چون متعارف این است که شهیدان، در میان لشکرکشان و شمشیر زنان باشند نه عالمان، زیرا عالمان با سلاح جنگی به دفاع نمی پردازند، بلکه با اندیشه و قلم از حقایق پشتیبانی می کنند و مردمان را به سوی عقاید و مبادی حقه سوق می دهند.. اما با این همه،، غیرت علامه ی امینی نسبت به صنف خویش، یعنی علماء ابا ورزیده است از نبودن مردانی چند در میان آنان که در راه یاری فضیلت و دفاع از حق شهید شده باشند.
شهداء الفضیله مشتمل است بر شرح حال 130 تن عالم شهید و چگونگی شهادت آنان. البته عالمانی که صریحا در راه مبادی اسلامی فضائل اجتماعی شهید شده اند، یا آنان که ضمنا و به نوعی، از باب داشتن چنین موضوعی، شربت شهادت نوشیده اند. در هر حال گروه عمده ای از نامبردگان در کتاب، همانانند که در خصوص تشیع و ولای علی و آل علی شهید شده اند و گلگون کفن به درون خاک رفته اند و به حیات جاوید پیوسته اند.
باید یاد کرد که مؤلف در این کتاب، شهدای عالمان شیعه را از قرن چهارم هجری به بعد آورده است، و به ذکر آن همه عالم شهید شیعی، در سده ی اول نپرداخته است. علامه ی مؤلف خود در این باره توضیح می دهد:
این کتاب، تاریخ و سرگذشت عالمان شهید ماست که خون خود را در راه پایدار ماندن حقایق دینی ریختند... و چون آن گروه از عالمان ما شیعه که در خلال سده ی اول و دوم و سوم هجری شهید شده اند، شرح حالشان در کتاب ها و فرهنگ های بسیاری گردآوری شده است، من این کتاب را با ذکر شهدای سده چهارم آغاز کردم تا عصر حاضر و به عنوان «ذیل» در بسیاری از قرون، شرح حال برخی از شهیدان مشهور شیعه را، که شخصیت ها و فاضلان بوده اند ولی به عنوان «عالم» شهرت نداشته اند، نیز آوردم زیرا که یاد آنان را خالی از اهمیت ندیدم...
من این کتاب را به جویندگان فضایل و رهبران کمال انسانی تقدیم می کنم.
شهداء الفضیله، از نظر مآخذ غنی و معتبر است. از این رو محققان و اهل فن، آن را جزو مآخذ کار خویش قرار داده اند، مانند خیرالدین زرکلی، در «الاعلام» و...
چاپ نخست شهداء الفضیله در نجف انجام شد، به سال 1355 ه. عالمان بزرگی را که ذکر می کنیم، برای تشویق و تشجیع مؤلف جوان، تقدیرنامه نوشته اند و او را در همان زمان ها، با لقب «علامه» نام برده اند:
سیدابوالحسن اصفهانی- مرجع اسبق شیعه، م. 1365
حاج آقا حسین طباطبائی قمی- مرجع مجاهد، م. 1366 
حاج شیخ محمدحسین کمپانی اصفهانی- فقیه فیلسوف، م. 1361
حاج شیخ آقابزرگ تهرانی- علامه ی بزرگ، م.1389
میرزا محمد علی اردوبادی- عالم و مورخ و ادیب و شاعر، م.1380
چاپ دوم شهداءالفضیله در قم انجام شد، به سال 1393، در این چاپ، سه مقاله در آغاز کتاب افزوده شده است.
1- «بعد مقاتل الطالبیین»
نوشته ی دکتر توفیق الفکیکی البغدادی. در سال 1370 در نجف اشرف از طرف «جمعیة الرابطة العلمیة الادبیه» به منظور تجلیل از علامه امینی محفلی بر پا می شود. این مقاله را دکتر توفیق الفکیکی برای خواندن در آن محفل نوشته است. این مقاله از جمله در مجله ی «مسلمین» به مدیریت حاج شیخ مهدی سراج انصاری (شماره ی 16-17) به چاپ رسیده است.
2- «الهبة الکبری»
نوشته ی استاد سیدحسن الامین، عالم و محقق شیعی لبنانی، مؤلف «دایرة المعارف الاسلامیه الشیعیه»
این مقاله سخنی است درباره ی اهمیت کتابخانه ی امیرالمؤمنین و ارزش اقدام علامه ی امینی در این باره.
3- «مع الافذاذ»
نوشته ی نویسنده ی این سطور، در بیان اهمیت های گوناگون شخصیت علامه ی امینی در کتاب «الغدیر» و شهداء الفضیله و نقش پرورشی کتاب «شهداء الفضیله».

منـابـع

کلیــد واژه هــا