راز اختلاف دیه زن و مرد در اسلام

همیشه و همه جا دیه مرد بیشتر از زن نیست و درآمد مرد نیز از آن زن است. لیکن یک سلسله از ارزیابیها در قرآن کریم به بدن برمی گردد، و هر بدنی که منشأ اقتصادی بیشتر و قوی تر باشد، مسأله دیه هم با تناسب او تنظیم می شود، چه این که مسائل ارثی هم این چنین است.
اما آنچه که به تعلیم و تربیت مربوط است زن و مرد در آن مقام مورد خطاب مشترک، قرار گرفته اند. قرآن در امور حکومتی همانند امور معرفتی زن و مرد یکسان مورد خطاب قرار داده و می فرماید: «ماکان لمؤمن و لا مؤمنة اذا قضی الله و رسوله أمرا أن یکون لهم الخیرة من أمرهم؛ و هیچ مرد و زنی مؤمنی را نیامده است که چون خدا و پیامبرش فرمانی دهد، برای آنان در کارشان اختیاری باشد.» (احزاب/ 36) یعنی اگر نظام اسلامی، قضا و حکمی را ارائه داد و پیامبر، حکمی کرد و از طرف خدای سبحان دستوری را ابلاغ کرد، هیچ مرد با ایمان، و هیچ زن با ایمان، حق تصمیم گیری مخالف در برابر قضا و داوری خدا و پیامبر را ندارد. نه تنها در مسائل تشریعی، بلکه در مسائل حکومتی نیز آنجا که سخن از قضا و حکم است، خواه قضای باب قضاوت، خواه قضای حکومت، مرد مؤمن و زن مؤمنه حق اعتراض ندارند.
در مسائل اخلاقی نیز در قرآن کریم آمده است: «یاایها الذین آمنوا لایسخر قوم من قوم عسی أن یکونوا خیرا منهم و لا نساء من نساء عسی أن یکن خیرا منهن؛ ای مؤمنان نباید قومی قوم دیگر را ریشخند کنند شاید آنها از اینها بهتر باشند و نباید زنانی زنان دیگر را ریشخند کنند شاید آنها از اینها بهتر باشند.» (حجرات/ 11) هیچ کسی، اعم از مرد یا زن، حق ندارد دیگری را مسخره و یا تحقیر نماید، زیرا خیر بودن از مدرکات بصری نیست که به چشم بیاید، خیر مربوط به جان است و جان نیز مستور است، و چه بسا کسی که مورد تحقیر قرار می گیرد بهتر از کسی باشد که تحقیر می کند. بنابراین، نه مرد حق تمسخر دارد، و نه زنی مجاز به این کار است. چرا که قرآن می فرماید: «عسی أن یکونوا خیرا منهم و لانساء عسی أن یکن خیرا منهن»
در روایت آمده است که چند چیز در میان چند چیز مستور است: یکی شب قدر است که در بین شبها مستور است، و دیگری اولیای خدا هستند که در بین افراد عادی گمنام و مستور هستند، و چه بسا کسی که مورد تحقیر قرار گرفته از اولیای الهی باشد.
تحقیر کردن به چهار صورت متحمل است: گاهی ممکن است مردی، مردی را تحقیر کند و یا مردی زنی را تحقیر نماید. چنانکه گاهی ممکن است زنی، زنی دیگری را تحقیر کند، یا زنی، مردی را مورد تحقیر قرار دهد. این چهار صورت مفروض است ولی دو صورت آن را قران با صراحت بیان می فرماید و اصل کلی را یادآور می شود که، چه بسا کسی که مورد تحقیر قرار می گیرد بهتر از تحقیر کننده باشد.
بنابراین در مسائل اخلاقی هیچ امتیازی بین زن و مرد نیست. و اما در مسأله دیه چون جنبه خیر بودن در او نیست بلکه مربوط به جنبه بدنی است، لذا اگر بدن در مسائل اقتصادی قوی تر بود دیه آن بیشتر است و چون مردها در مسائل اقتصادی معمولا بیشتر از زنها بازدهی اقتصادی دارند دیه آنها نیز بیشتر است و این بدان معنا نیست که در اسلام مرد ارزشمندتر از زن باشد بلکه تنها آن بعد جسمانی – جنبه بدنی – آن دو صنف لحاظ می شود. اصل دیه مربوط به ارزیابی روح نیست و نباید در مسائل انسان شناسی و عظمت زن و مرد این عنوان مورد نقد و نقض قرار گیرد.
بنابراین دیه معیار ارزش آدمی است و نقد ناقدان بدان جهت است که انسان را در حد یک گیاه می شناسند، اما واقعیاتی نظیر این که انسان به جایی برسد که تنگاتنگ با ملائکه سخن بگوید، و فرشتگان به استقبالش درآیند، برای آنان بی مفهوم است. و وقتی این سلسله از مسائل مطرح بشود تازه آنها به خود می آیند که عجب! ماورای طبیعتی هم هست، موجودی به نام فرشته نیز وجود دارد! و ما برای ابد، زنده ایم و عمر این تن زودگذر ما حداکثر یک قرن است اما جان ما جاودان و ابدی است، نه سخن از یک میلیارد سال که اصلا سخن از سال و ماه نیست، و ما به جایی می رسیم که فرشته ها به استقبال ما می آیند و تهنیت می گویند و تحیت می فرستند: «سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین؛ درود بر شما خوش باشید و درون آیید جاودانه.» (زمر/ 73)

منـابـع

کلیــد واژه هــا