شاگردان و متأثرین ابن عربی

محیی الدین شاگردان زیادی داشته است که کتب عرفانی علمی را اینها نوشته اند، از قبیل صدرالدین قونوی، ضمنا پسر زاده اش یعنی پسر زنش هم هست، با مادر او ازدواج کرد و او شاگرد و مرید فوق العاده وی بوده و در واقع شارح گفته های محیی الدین، صدرالدین قونوی است.
ابن فارض مصری در میان شعرای عرب نظیر حافظ ماست، یعنی دیوان ابن فارض در شعر عربی نظیر دیوان حافظ است، با یک تفاوت که آنهایی که اهل فن اند مدعی هستند که حافظ از نظر لطف و ظرافت بالاتر است از ابن فارض ولی ابن فارض از نظر مقامات عرفانی بالاتر است. از حافظ، یعنی چیزهایی را از مقامات عرفانی، او منعکس کرده است که حافظ در آن موضوعات سکوت کرده و در حافظ چیزی منعکس نیست. ابن فارض خیلی فوق العاده است، عمر زیادی هم نکرده، آن طور که تاریخ می نویسد، 56 سال بیشتر از عمرش نگذشته که فوت کرده است. او هم گاهی در مکه بوده و گاهی در مصر. در کوههای مکه می رفت گردش می کرد، تنها و تحت تاثیر حالات عرفانی خودش بود، و در مصر همین طور، و می گویند در مکه بود با مصر مغازله می کرد، در مصر بود با مکه مغازله می کرد. او هم آدم عجیبی است، از عجایب دنیای اسلام است. قصیده ای دارد، تائیه ابن فارض، در حدود هزار شعر است که همه آنها به «ة» ختم می شود، شعرهای معروفی است، که این شعرها از اوست:

و انی و ان کنت ابن ادم صورة *** و لکن فیه شاهد بابوة

(من هرچند از نظر ظاهر فرزند آدم هستم ولی در درون من چیزی است که شهادت به پدر بودن من می دهد). و می گویند تمام این شعرها را در حالت بیخودی به اصطلاح گفته و دیگران نوشته اند.

داوود قیصری شارح فصوص، از این طبقه است، یعنی از طبقه احیا شده ها و زنده شده های محیی الدین است. عبدالرزاق کاشانی، شارح دیگر. مولوی بلخی رومی معاصر بود با صدرالدین قونوی و در قونیه با صدرالدین نشست و برخاست داشت. فوت ملای رومی در حدود سی چهل سال بعد از قوت محیی الدین است، یعنی محیی الدین در حدود سال 635 فوت می کند و ملای رومی در 672، که سال فوت ملای رومی و خواجه نصیرالدین طوسی یک سال است. بعد از او هم کسانی که آمدند، مثل محمود شبستری صاحب گلشن راز، "جامی" که از شارحین فصوص الحکم محیی الدین است، همه سخت تحت تاثیر محیی الدین عربی هستند و در اشعار شبستری انسان کلمات محیی الدین را کاملا می تواند ببیند.
غرض این است که محیی الدین تاثیر عجیبی روی عرفای بعد از خودش گذاشته است و دیگران به این مطلب اعتراف کرده اند. در میان نویسندگان فارسی زبان، کسی که اگر در این مسائل اظهار نظر می کند تا اندازه ای روی مطالعات است و «بی حساب» حرف نمی زند، آقای دکتر زرین کوب است. وی در کتابی که به نام «ارزش میراث صوفیه» نوشته، این حرف را اعتراف می کند، می گوید:
«محققان صوفیه بعد از محیی الدین، علی الخصوص شعرای صوفیه ایران، از آن بهره بسیار یافته اند.» (ارزش میراث صوفیه، ص 116، امیرکبیر 1356 چاپ چهارم).
و از کسانی که سخت در مقابل محیی الدین خاضع و فروتن و کوچک است، صدرالمتالهین است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا