سید ابن طاووس

سید رضی الدین علی بن موسی، از بزرگترین علمای ربانی شیعه در قرن هفتم، معروف به سید ابن طاووس. در سال 589 هجری قمری، نیمه ماه محرم در شهر حله به دنیا آمد. او بسیار زاهد و باتقوا و در سیر باطنی و معنوی، مقام والایی داشت و این خود سبب شده بود که با اینکه بر قواعد فقهی و مبانی شرعی تسلط کافی و کامل داشت و در واقع فقیهی بزرگ بود، ولی هرگز امر قضاوت را نپذیرفت و هیچوقت فتوا نداد و به ادعیه و دو انشاء زیارات و اذکار، عمر پربرکت او سپری شد و به خاطر این صفای سیرت، مورد عنایت خاصه بقیةالاعظم قرار گرفت و پیوند او با مقام ولایت حضرت مهدی بسیار عمیق، تا جائی که از اسرار داخلی حضرت اطلاع داشت و بنابر اقوال مختلف، با امام غائب ملاقات داشته و کراماتی نیز به او نسبت می دهند. احوالات کامل این اخبار، در کتب مختلف آمده است.

پدرش شریف سعدالدین ابوابراهیم سید موسی فرزند جعفربن طاووس، مادرش دختر شیخ ابوالحسین ورام، از علما و زهاد و فقها و از اولاد مالک اشتر که از کردهای ایل «جاودانی» شهر حله بود. سیدبن طاووس از طرف پدر به داود ابن حسن مثنی، از اولاد امام حسن مجتبی (ع) می رسد و مادر پدرش، فرزند دختری شیخ طوسی بود. فرزندانش یکی صفی الدین (جلال الدین) محمد ملقب به مصطفی است که بعد از پدرش سمت نقابت را بر عهده گرفت و پدرش دو کتاب خود را، برای او نگاشت. پسر دوم او، رضی الدین ابوالقاسم علی است که کتاب «زوائد الفوائد» اثر اوست و او نیز بعد از برادرش سمت نقابت را عهده دار شد. دو دختر او هم، شرف الاشراف و فاطمه بودند. اصل این خانواده از مدینه بودند و خاندان آنها که آل طاووس گفته می شد، از شریف ترین و مشهورترین خاندان دینی و علمی حله بودند. دلیل شهرت آنها به طاووس هم به خاطر زیبایی صورت و شمایل جد بزرگ آنها بود.

سید رضی الدین (ابن طاووس) مقدمات علوم دینی را ابتدا از جدش «ورام» و بعد پدرش آموخت و دوران جوانی را در همان حله گذراند. بعد به نجف رفت و سه سال آنجا بود، آنگاه به کربلا رفت و سه سال هم آنجا ماند، بعد 3 سال در کاظمین اقامت کرد و می خواست مدتی هم در سامرا بماند ولی شرایط فراهم نشد، این بود که سال 625 هـ ق، زمان هجوم مغولان به بغداد که آن زمان مرکز خلافت عباسیان بود، رفت و حدود 15 سال یعنی تا تصرف این شهر توسط مغولان آنجا ماند. سیدبن طاووس، بخش بزرگ عمرش را در دوران خلافت حاکمان عباسی (مستنصر و مستعصم) در بغداد بود و با آنها روابط حسنه داشت. البته منصب قضاوت را به دلیل پارسایی از طرف خلیفه عباسی قبول نکرد و مقام نقابت طالبیین و علویان عراق را که نوعی فرمانروایی مذهبی – سیاسی بود، نیز قبول نکرد و بعد مقام وزارت را هم نپذیرفت.

در حمله هلاکوخان مغول به عراق که منجر به فروپاشی حکومت عباسی شد، اقدامات این سید بزرگوار و یکی دو نفر از جمله پدر علامه حلی و خواجه نصیرالدین طوسی در قتل عام مردم عراق به ویژه بغداد، عموم شیعیان و برخی از علمای اهل تسنن چون ابن ابی الحدید، شارح نهج البلاغه باعث شد که جان سالم به در برند و در همان زمان به پیشنهاد هلاکوخان، از طریق خواجه نصیرالدین مقام نقابت طالبیین و علویان عراق را، هر چند با اکراه، پذیرفت و تا موقع وفاتش که حدود چهار سال بود، در همین مقام ماند. سیدبن طاووس، در سلسله عالمان و محدثان بزرگ شیعه، در جایگاه والایی است. شهرت او بیشتر در نقل دعا و روایات اخلاقی و کلامی و زهد و پارسایی عملی اوست.
در بسیاری از علوم توانا بود، در جدل های کلامی با مخالفانش، به خوبی از عهده استدلال و اثبات مدعای خود برمی آمد، به علم نجوم دلبستگی زیاد داشت و آن را مانند احکام پنجگانه فقهی و تکلیفی به 5 عنوان واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح تقسیم کرده بود. با اینکه در علم فقه تبحر داشت، ولی علاقه ای به آن نشان نمی داد و این خود، دلیل خاصی داشت. گویند که او متمکن بود و بخشش زیاد می کرد و حتی یکبار %90 اموال خود را به نیازمندان بخشید.

وفات:
سیدبن طاووس در صبح روز پنجم ذی القعده سال 664 هـ ق در بغداد درگذشت. در مدفن او اختلاف است. بعضی آرامگاهش را در کاظمین و بعضی در نجف و گروهی در حله گفته اند. اکنون قبری در حله بنام او وجود دارد و منسوب به اوست و زیارتگاه مردم خاصه و عامه می باشد.

اساتید:
این دانشمند بزرگوار در نزد عالمان بسیاری، دانش و اخلاق آموخت و از بسیاری اجازه روایت گرفت و با بعضی بزرگان مصاحب بود، از جمله این افراد:
1- شیخ حسین بن محمد سوراوی
2- شیخ ابوالحسن علی بن یحیی بن علی حناط
3- شمس الدین فخاربن معد موسوی حائری
4- ابوحامد محیی الدین محمد حلی
5- کمال الدین حیدربن محمد حسینی

شاگردان:
1- شیخ سدیدالدین یوسف بن علی... (پدر علامه حلی)
2- شیخ جمال الدین یوسف... عاملی شامی
3- علامه حلی
4- سید غیاث الدین عبدالکریم بن احمدبن طاووس که برادرزاده سید بود.
5- شیخ تقی الدین حسن بن علی بن داود حلی

بعضی از آثار:
او از عالمان بسیار پرکار و تلاش بود. از همین رو آثار متنوعی در کلام، اخلاق، رجال، فقه و حدیث از او برجاست. او کتابخانه ارزشمندی نیز داشت که در آن کتاب های کمیاب بسیاری بود، از این رو آثار وی مورد توجه کتاب شناسان است.
1- الاقبال لصالح الاعمال؛ بنابر نقل آقابزرگ تهرانی این کتاب را سید در سن شصت سالگی شروع به نوشتن آن کرده است و از کتب مشهور اوست.
2- الانابه فی معرفة اسماء کتب الخزانه
3- اسرار المودعة فی ساعات اللیل والنهار
4- اسرار الصلوة و انوار الدعوات
5- الاصطفاء فی اخبار الملوک والخلفاء
6- مهج الدعوات و منهج العبادات
7- فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم
8- الطرائف فی معرفة المذاهب الطوائف؛ این کتاب در اثبات امامت امیرالمؤمنین و ائمه با استناد به کتب اهل تسنن است.
9- کشف المحجة لثمرة المحجة؛ در بیان اعتقادات امامیه نسبت به اصول دین است که برای فرزند خود سید صفی الدین محمد ملقب به مصطفی نوشته است.
10- التشریف به تعریف وقت التکلیف؛ این کتاب را برای یکی از فرزندانش در آستانه بلوغ او نگاشت و اکنون با نام "جوان در آستانه بلوغ" ترجمه شده است.
11- الملاحم والفتن فی ظهور الغائب المنتظر
12- الملهوف علی قتلی الطفوف؛ مربوط به تاریخ کربلاست و با نام آهی سوزان بر مزار شهیدان ترجمه شده است. 

منـابـع

کلیــد واژه هــا