توحید در توکل و رضا

انسان موجودی است ضعیف و محتاج و ناچار است کارهای خود را به وکیلی مقتدر بسپارد و موجود مقتدر در جهان هستی غیر از خدا نیست، لذا خداوند با تعبیری حصرآمیز فرمود: «وعلی الله فلیتوکل المتوکلون؛ توكل‏ كنندگان بايد تنها بر خدا توكل كنند.» (ابراهیم/ 12) یعنی اگر کسی بخواهد توکل کند، باید بر خدای سبحان تکیه کند و بس، چنانکه ترس یا طمع او باید تنها از خدای سبحان باشد: «یدعون ربهم خوفا و طمعا؛ پروردگارشان را از روى بيم و طمع مى‏ خوانند.» (سجده/ 16) یعنی طمع و امیدشان به خدای سبحان است و بس، و رسول گرامی (ص) هم اهل توکل بود، و هم در آن موحد. هرگز به غیر خدا در هیچ موردی اعتماد و تکیه نکرد.
خدای سبحان به رضای رسول اکرم بسیار اهمیت می دهد. مخصوصا در مسئله قبله می فرماید: «فلنولینک قبلة ترضاها؛ پس قطعا تو را به جانب قبله اى که بدان خشنود شوى برمى گردانیم.» (بقره/ 144) چون رضای پیغمبر رضای خداست و مضمون «رضی الله رضانا أهل البیت» زبان حال همه ی آنهاست. انسان موحد، در رضا هم اهل توحید است یعنی نمی پسندد مگر آنچه را که خدا بپسندد. رضای نفس خود و دیگران را نمی طلبد. فقط رضای خدا را می خواهد. کسی که در مسئله رضا موحد نیست، در قیامت یا اصل توحید به کلی از یادش می رود و یا بعد از مدتی چشیدن عذاب به یادش می آید. قیامت روز تعلیم و یا تذکر نیست کسانی که در دنیا متذکر باشند، در قیامت هم متذکر خواهند بود.آن کس که در مقام رضا موحد است، در قیامت هم به خوبی این کلمه طیبه از او شنیده شده، وارد بهشت خواهد شد.

مقام تسلیم و تفویض
بعد از مقام رضا، مقام تسلیم و تفویض است. در این مقام شرک راه ندارد چون انسان در مقام تفویض نه تنها خدا را وکیل خود قرار می دهد و فانی در رضای الهی است و می گوید هرچه را خدا بپسندد، من می پسندم، بلکه می گوید من کیستم که چیزی را بپسندم. چنین موحد فانی، جز خدا چیزی را نمی خواهد، و خود را در ساحت ولی صرف، مولی علیه محض می بیند، چنین موحد کامل هرگز رنج نمی بیند و چون رنج ندیده و حوادث دردناک مشاهده نمی کند در لحظه فزع اکبر هم کلمه طیبه ی ”لا إله إلا الله“ را فراموش نخواهد کرد و در هنگام رخداد معاد با اینکه تمام جهان متزلزل می شود «إن زلزلة الساعة شیء عظیم؛ همانا زلزله قیامت واقعه بزرگى است.» (حج/ 1)
این موحدان راستین از فزع، مصون هستند: «إن الذین سبقت لهم منا الحسنی أولئک عنها مبعدون* لایسمعون حسیسها وهم فیما اشتهت أنفسهم خالدون* لا یحزنهم الفزع الأکبر وتتلقیهم الملائکة هذا یومکم الذی کنتم توعدون؛ البته کسانى که قبلا از جانب ما به آنها وعده ى نیکو داده شده، از آن [عذاب] دور نگاه داشته شدگانند. صداى دوزخ را نمى شنوند و در آنچه دل هایشان بخواهد جاودانند. آن دلهره ى بزرگ تر آنها را غمگین نکند و فرشتگان استقبالشان کنند [و گویند:] این همان روزى است که به شما وعده داده مى شد.» (انبیاء/ 101- 103) و چون در حال طمأنینه و امن کامل به سر می برند چیزی از یادشان نمی رود. اما کسانی که توحید آنان ناب و سره نیست بر اثر هراس، بسیاری از خاطرات و ملکات علمی خود را ازدست می دهند، چنانکه در قبر جواب سؤال را فراموش می کنند برای اینکه حادثه مرگ بسیاری از خاطرات آنها را از یادشان می برد. حادثه مرگ برای اهل توحید گواراست و اینکه فرشتگان به موحدان کامل و با استقامت می گویند: شما در دنیا و آخرت زیر پوشش ولایت ما هستید، برای حفظ کردن آنان از هر گزندی است.