ممنوعیت مجادله با پیامبر

مجادله و استدلال به مسلمات نزد طرف بر ضد او، یکی از طرق استدلال است که در اسلام به آن دعوت شده است آنجا که خدا به پیامبر دستور می دهد که «و جادلهم بالتی هی أحسن؛ با آنها با شیوه ی زیبا به جدال برخیز.» (نحل/ 125) مع الوصف مجادله و مناقشه با پیامبر حرام و ممنوع است و مقصود آن همان «مراء» و تعصب بر باطل می باشد، چنانکه می فرماید: «و من یشاقق الرسول من بعد ما تبین له الهدى و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولى و نصله جهنم و ساءت مصیرا؛ و هر که پس از روشن شدن راه هدایت، با پیامبر ستیزه کند و راهى غیر از راه مؤمنان در پیش گیرد، وى را به همان سو که رو کرده برگردانیم و به دوزخش کشانیم که بد سر انجامى است.» (نساء/ 115) پس مشاقه و شقاق این است که تو در یک شقى قرار بگیرى، و طرف مقابلت در شق دیگر. و این کنایه است از مخالفت و طرفیت.
بنابراین، مشاقه کردن با رسول خدا، آن هم بعد از آنکه راه هدایت روشن و مشخص شده. معنایى جز مخالفت کردن با رسول، و از اطاعتش سرپیچى کردن ندارد. از این جهت در آیات دیگر می فرماید: «ذلک بأنهم شاقوا الله و رسوله و من یشاقق الله و رسوله فإن الله شدید العقاب؛ این عذاب را خداوند به این خاطر بر سر مشرکین آورد که خدا و رسول را مخالفت مى کردند و بر مخالفتشان اصرار مى ورزیدند و کسى که با خدا و رسول مخالفت کند خداوند شدید العقاب است.» (انفال/ 13)
بنابراین، جمله "و یتبع غیر سبیل المؤمنین" بیان دیگرى است براى مشاقه با رسول (ص) و مراد از سبیل مؤمنین اطاعت رسول است. چون اطاعت رسول، اطاعت خداى تعالى است، هم چنان که خود خداى تعالى فرمود: «من یطع الرسول فقد أطاع الله؛ هر كس از پيامبر فرمان برد در حقيقت‏ خدا را فرمان برده.» (نساء/ 80) پس سبیل مؤمنین بدان جهت که بر ایمان به خدا اجتماع کرده جامعه اى تشکیل مى دهد، همان اجتماع بر اطاعت خدا و رسول است. و اگر خواستى مى توانى بگویى راه مؤمنین عبارت است از اجتماع بر اطاعت رسول. چون حافظ وحدت سبیل مؤمنین همان اطاعت رسول (ص) است، هم چنان که قرآن کریم در جاى دیگر فرموده: «و کیف تکفرون و أنتم تتلى علیکم آیات الله و فیکم رسوله و من یعتصم بالله فقد هدی إلى صراط مستقیم یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله حق تقاته و لا تموتن إلا و أنتم مسلمون و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا؛ و چگونه کفر مى ورزید با اینکه همین شمائید که آیات خدا در بینتان تلاوت مى شود و رسول او در بین شما است؟ با اینکه هر کس خدا را حافظ خود بداند به سوى صراط مستقیم هدایت شده؟ هان اى کسانى که ایمان آوردید از خدا آن طور که شایسته مقام اوست پروا کنید و زنهار جز در حال اسلام از دنیا نروید و همگى به ریسمان خدا چنگ بزنید.» (آل عمران/ 103)
و نیز فرموده: «و أن هذا صراطی مستقیما فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله ذلکم وصاکم به لعلکم تتقون؛ و اینکه راه من در حالى که راهى مستقیم مى باشد، این است، پس آن را پیروى کنید و راههاى دیگر را پیروى مکنید، که شما را از راه خدا متفرق مى سازد، با شما هستم. این وصیتى است که خداى تعالى شما را بدان توصیه مى کند، باشد که تقوا پیشه سازید.» (انعام/ 153) با این بیان مفاد دیگر آیاتی که مجادله با پیامبر را نکوهش می کند، روشن می گردد چنانکه می فرماید: «یجادلونک فی الحق بعد ما تبین؛ با تو پس از روشن کردن واقعیتها مجادله می کنند.» (انفال/ 6)
این نوع مجادله ها که برای حقیقت یابی و واقع بینی صورت نمی گیرد، محرم و ممنوع است ولی اگر طرف به خاطر درک حقیقت از در جدال وارد شود و سرانجام پس از روشن گشتن حق، از حق پیروی نماید هرگز حرام نبوده و پیامبر نیز به این نوع مذاکره ها گوش فرا می دهد و مجادله مردم نجران با پیامبر این نوع از مجادله بود و قرآن آن را در سوره آل عمران آیه های 59 و 60 نقل نموده است.