پیشینه و تعالیم مذهبی آیین تائوئیسم

پیشینه آیین تائو
اندیشه تائو همچون دیگر اندیشه ها و عقاید و مذاهب و ادیان تاریخ داراى تحولاتى بوده است. تائوییزم در دوران حیات و رشد خود سه مرحله را پشت سر گذاشته است:
1- اندیشه فلسفی تائو محصول فکری افرادی است که با اعتراض به تمدن بشری و مناسبات اجتماعی، از آن فاصله گرفته و انتقاد ات تندی را متوجه آن نمودند. در دوران لائوتسه با بهره گیری از این اندیشه اولیه سعی بر معرفی تائو وجود دارد و خود لائو تسه تعریف آن را امری غیر ممکن می داند. اساس فلسفه تائو آنست که هرگاه شیء در مسیر طبیعی خود قرار بگیرد در نهایت تناسب و کمال حرکت خواهد کرد. تائو راه ازلی عالم هستی و به مانعی هم برخورد نکرده و به آسانی و نرمی حرکت می کند. تمام جهان و کائنات از سر همین روش و حرکت به تناسب و اعتدال رسیده اند. انسان نیز می تواند زندگانی خود را با تائو به توازن برساند و به عالیترین مراتب سعادت هستی برسد. در دیگاه فلسفی تائوییزم، انسان صاحب اختیار است و میتواند راهی به غیر از تائو را در پیش بگیرد اما حاصل آن جز رنج نخواهد بود. حرکت در مسیر خلاف طبیعت انسان را فرسوده و پیر خواهد کرد در حالیکه آدمی تصور میکند از طبیعت برتر است و آنرا تسلیم خود می نماید. این خیالی باطل است زیرا طبیعت در مسیر خود مخالفان جریان خود را هلاک می نماید. طبیعت مهربان و نیکوکار نیست و هرکس با تائو مخالفت کند نابود می شود. از نظر تائوئیزم کسی که خودخواه است هرگز درخششی نخواهد داشت. آنکس که خود پسند است راه کمال را طی نمیکند. تائو یک حرکت آرام است و اصلا خروشی ندارد. آنچنان آرام که نه دیده و نه شنیده می شود. تنها در حالت کشف و شهود است که شناخته می گردد.

2- جنبه سحر تائوئیزم که ریشه در باورهای باستانی چینیان دارد. آنان برای در امان ماندن از زوال و نابودی و فساد جسم و در طلب حیات جاودانه بوده اند و تائو هم به این میل پاسخ مثبتی داشته و به آن گرایش دارد. از این رو افکار نظری و تجربی تائوئیزم روش اسرار آمیزی را در پیش گرفته و وارد مرحله سحر و جادوگری شد. در قرن دوم قبل از میلاد ووتی یکی از خاقانهای چین از نسل هان با تشویق فالگیری بنام لی شائو برای کسب عمر جاودان به امور کیمیا گری نزدیک شد. از قرن اول میلادی اعمال سحر و جادوگری به شدت در تائوئیزم آشکار شد که نمونه آن شخصی بنام چانگ تائو لینگ میباشد که یک انجمن سری در مغرب چین تشکیل داد. کسی که وارد این انجمن می شد می بایست پنج پیمانه برنج برای مرشد به عنوان نیاز تقدیم کند و از این رو به این طریقت نام پنج پیمانه برنج دادند. گسترش این رویه موجب نفوذ و شهرت معنوی آنان در میان عامه مردم گردید و به مقام بالایی دست یافتند و وجه مقدسی گرفتند تا آنجا که به مقام روحانی ارتقاء پیدا کردند و از این تاریخ به بعد تائو صورت آئین را به خود گرفت.

3- تائوئیزم در شکل دین و آئین خاص از سال 165 میلادی با اقدام هوان خاقان چین از دودومان هان بصورت تقدیم هدایایی به لائو و بنای معبدی بنام او و برای او آغاز شد. در قرن هفت میلادی لی شی مین بنیانگذار سلسله تانگ به تائو ایمان آورد و تائو رنگ و بوی دین رسمی چین را بخود گرفت. حضور اندیشه های بودایی و همچنین افکار کنفسیوس نیز در این دوره محسوس است و تائوئیزم نیز از سوی دو گروه روشنفکران و طالبان علوم غیبی و مرموز مورد قبول و حمایت قرار داشت. اما در دید توده مردم که از سواد و علم بهره کافی نداشتند چندان با استقبال مواجه نشد و رفتار بودائیان در معاشرت با اینان و کمک به آنها بیشتر مورد توجه عوام قرار گرفت و منجر به توسعه آئین بودایی در میان عموم مردم شد. معتقدان به تائو که از توسعه روز افزون بودیسم حیرت زده بودند به منظور تعمیق باورهای تائو در جستجوی فردی بودند تا مانند بودا آنرا سمبل معنویت قرار دهند و لائوتسه را به عنوان خاقان عالم اسرار معرفی کردند و برای وی مجسمه های ساختند و عنوان الوهیت را بر او قرار دادند. بدین ترتیب جریان تائوئیزم بعنوان یک دین ملی و میهنی در مقابل بودیسم که یک دین بیگانه و راه یافته به چین بود قرار گرفت.
این مذهب در چین رو به انحطاط گذاشته مى توان گفت که مرده است. دولت کنونى جمهورى خلق چین این مذهب را تا حدودى از دور خارج کرده؛ ولى در عین حال افراد زیادى هنوز از مبادى سحر و جادوى آن مذهب بهره مى گیرند و على رغم ممنوعیت رسمى حزب کمونیست چین در پیروى از این آئین، برخى از دولت مردان حزب مخفیانه به این آئین ایمان دارند و براى آموختن سحر و جادو مى کوشند.

ارواح هشتگانه لائوتسه
ارواح هشتگانه لائوتسه در واقع مردمی بودند عادی که زهد و ریاضت را در پیش گرفتند و بر اثر عبادت و اعمال نیک حیات جاودان یافتند و در کنار جسم مادی خود با روحی شاداب و روانی جوان زندگی می کنند. در آیین تائو خاقان عالم اسرار بالاترین مقام را به دست اورد. لائوتزو در کنار او قرار گرفت و در نتیجه موجود سومى به نام کنگ یائو سردار ارواح مجرده و روانهاى آسمان پدید آمد. ارواح مقدس هشتگانه از تبدیل سه گوهر طاهر به دست آمده که ثالوثی گفته میشود. این سه گوهر، خاقان لائوتسه کنگ یائو به اتفاق خدایان کانون خانوادگی و محافظ دروازه و خدای شهر بر جهان حکومت می کنند. این سه گوهر طاهر تبدیل به هشت روان جاوید شد و در اساطیر ملى چین محبوبیتى فراوان پیدا کرد:
این هشت روان جاوید در ابتدا مردمى بودند که زهد و ریاضت را پیشه ساخته و بر اثر عبادت و اعمال صالحه، به ابدیت رسیدند. آنان با جسد و پیکر مادى خود با روحى شاداب و روانى جوان زندگى مى کنند و در زیر درخت کاج منزل دارند؛ یکى شراب مى سازد، دو نفر دیگر شراب مى نوشند، چهارمى نى مى نوازد و آن چهار نفر دیگر در گوشه اى آرمیده و از این چهار نفر جدا زندگى مى کنند. آنان در آغاز هر سال مورد احترام و تکریم قرار مى گیرند. تصاویر خیالى آنان بر روى کاغذ ترسیم مى شود و بر دوازده شهرها آویزان مى گردد. در آئین تائو هر فرقه اى براى خود خدائى جداگانه دارد. برخى از پهلوانان مقام خدائى دارند. خدایان دیگر عبارتند از: خداى تندرستى، خداى نیک بختى، خداى حیوانات، خداى نباتان، خداى اژدها، خداى کرگدن، و...

لائوتسه و فلسفه تائوته چینگ
مکتب تائو / دائو (Taoism) به لائوتسه (tse_lao) حکیم (متوفاى 517 ق.م) منسوب است. بنا به افسانه های چینی نام وی وین لی می باشد که در سال 604 قبل از میلاد در ایالت چو متولد شده و در سال 524 ق.م نیز وفات یافته است. در اینکه آیا وى وجود خارجى داشته است یا صرفا یک شخص افسانه اى است، میان دانشمندان اختلاف وجود دارد. به گونه اى که از سنت به دست مى آید وى در سال 604 ق.م. در چین به دنیا آمد و مدتى در دربار پادشاه سمت بایگان داشت. وى پس از چندى شغل خود را رها کرد و براى پرداختن به صفاى روح از همه امور حتى کسب علم دست کشید و در خانه خود ماند. مردم درباره او کنجکاو شدند و براى آگاهى از انیشه هاى وى به دیدار او شتافتند. گفته مى شود کنفوسیوس نیز به دیدار وى رفت. وى از مراجعات مردم خسته شد و بدین جهت از سرزمین خود مهاجرت کرد. یکى از دروازه بانان شهر او را در حال عزیمت دید و از خواهش کرد که به وى چیزى بیاموزد. لائوتسه در کنارى ایستاد و رساله اى را به او املا کرد که تاکنون باقى است و نام آن تائوته چینگ یعنى رساله تائو و خاصیت آن، است. این رساله شامل سخنان کوتاهى است که معناى بعضس از آنها روشن نیست. رساله را به دروازه بان داد و از آنجا عبور کرد و دیگر خبرى از او باز نیامد. برخى گفته اند وى در سال 517 ق.م. درگذشت. کسانى که لائوتسه را شخصى افسانه اى مى دانند، مى گویند فلسفه منسوب به وى از زمان کنفوسیوس قدیمتر است و رساله یاد شده نیز قبلا وجود داشته است. رساله منسوب به لائوتسه محصول اندیشه یک تن نیست، بلکه در طول قرون چک و اصلاحاتى در آن صورت گرفته است، اما بیشتر محتویات آن از قرن چهارم قبل از میلاد است.

لائوتسه و تائو
لائوتسه در لغت چینى به معناى حکیم سالخورده است. او اشراف زاده اى است که در دستگاه دولتى، سمت ریاست بایگانى و حفاظت اسناد کشور را داشته و بعدها به عرفان و فردیت گرائى مى گرود و به تزکیه نفس و انقلاب روحى دست مى یازد و روحیه انزواگرائى را در مردم چین رواج مى دهد. این اشراف زاده، عنوان اشرافیت خود را به شکل عرفان گرائى متجلى مى کند. اندیشه او یک فکر بسیار قدیمى است، لذا دانشمندان او را مبتکر اندیشه عرفان چینى نمى دانند. لائوتسه اصول عرفان و انزواگرائى را تدوین نموده، جزء اصلى آئین خود در آورد. امروز در چین جدید حدود پنجاه میلیون نفر از آئین او پیروى مى کنند. لائوتسه در قرن ششم پیش از میلاد زندگى مى کرده، هر چند که اطلاعات زیادى از او در دست نیست و آنچه از او در دست است، با احتمال زیاد همراه است. لائوتسه معاصر کنفوسیوس در چین، بودا و مهاویرا در هند، افلاطون و سقراط در یونان، اشعیاى دوم در میان قوم یهود و شاید زردتشت در ایران، ظهور کرد. لائوتسه فیلسوف بزرگ چین اندکى قبل از کنفوسیوس به دنیا آمده و با او نیز روابطى داشته است. بنا به یکى از افسانه ها، نام اصلى او وین لى بوده که در سال 604 ق.م. متولد شده و در سال 524 ق.م. وفات کرده است. کتاب مقدس این آئین تا او ته کینگ که شامل 81 قطعه کلمات قصار است، مى باشد. کتاب دیگرى به نام چوانگ تزه به وسیله یکى از پیروان لائوتسه نوشته شده و مورد تکریم و تقدیس پیروان این مذهب است. قعطات کتاب تا اوته کینگ بسیار مبهم و پیچیده و غیر قابل فهم است و تفاسیر فراوانى بر این کتاب نوشته شده است. چون مطالب این کتاب رنگ عرفانى دارد، موجب به وجود آمدن فرقه هاى زیادى شده است. پیروان این آئین در چین و کره و منچورى فراوان دیده مى شوند. که تعدادشان در حدود 13 میلیون نفر است.طرفداران لائوتسه اجازه دارند که از دیگر ادیان (مانند کنفوسیوس یا بودا) پیروى نمایند. حتى از حزب کمونیست چین هم مى توانند دستوراتى را فرا گیرند، زیرا این مذهب با دیگر مذاهب مانعة الجمع نیست. عده اى از دوران لائوتسه تا امروز نوه هاى او را مى پرستند و براى انان عنوان امپراطورى قائل اند. آنان را ملقب به امپراطور مروارید کرده اند. این امپراطور در کوهستان ببراژدها همچون سلطانى بر پیروان خود حکمرانى مى کند.

چوانگ تسه و مقالات او
چوانگ تسه پس از لائوتسه، معروفترین فیلسوف تائوئیسم است و گفته مى شود وى در قرن چهارم قبل از میلاد تعالیم استاد فرضى خود، لائوتسه را نشر داده است. به این حکیم سى و سه مقاله نسبت داده اند که بسیارى از آنها قطعا از اوست. وى تحولات جهان را به شکل دورانى ترسیم مى کرد و معتقد بود که اضداد بر یکدیگر تأثیر مى گذارند و از میان مى روند. او معتقد به نیست خیر و شر بود و براى بیان اندیشه هاى خود از تمثیل هاى بسیارى استفاده مى کرد.

اصول و تعالیم مذهبی دین تائو
بنا به تعریف لائوتسه: تائو قابل توصیف نیست، غیر قابل شناخت است. در ادبیات منظوم چین آمده است که این درخت را نگاه کنید؛ چرا هرگز دچاراضطراب نمى شود، دچار غم نمى گردد. در آغاز بهار با شکوفه هاى قشنگ و رنگارنگ، زنده بودن خود را نشان مى دهد؛ سبز مى شود، جوان مى گردد، برگ و بار مى دهد و... در ابتدای پائیز به زردى مى گراید، عریان مى شود و آرام و آرام به خواب زمستانى فرومى رود. و باز در اول بهار با شادى از خواب بیدار مى شود و با چهره اى خندان به جهانو مردم جهان نگاه مى کند و... چرا این درخت اضطراب ندارد؟ چرا به یأس ‍ فلسفى دچارنمى گردد؟ چون اینها از قانون طبیعت یعنى از تائو پیروى مى کنند. یأس، پلیدىبدى زشتى، غم و رنج، پریشانى، بیمارى جنگ، خیانت، جنایت و اضطراب چرا در آدمىاین همه حکومت مى کند/ زیرا انسان در برابر نظامى که برکل جهان حکومت مى کند (تائو)، ضعیف و ناتوان است و با عقل کوچک و جزئى خود راه دیگرى انتخاب کرده و مى کند و از طریق تائو که حاکم برکل جهان است، قدم به بیرون مى گذارد.

تائو، مبتنى بر وحدت وجود
مکتب لائوتسه مبتنى بر وحدت وجود از نگاه عرفان و تصوف چینى است، وحدت وجود بر کل هستى. مصادیق کثرت، جلوه اى ظاهرى از وحدت وجود است و تضادهاى ظاهرى در جهان هستى، به وحدت وجود که لایه زیرین و زیربناى وجود است، خللى نمى رساند؛ و عدالت و بى عدالتى روبناى وحدت است. به گفته لائوتسه: تائو آغاز تمام اشیاءء و موجودات جهان هستى است. خواهان رستگارى و هدایت باید از تائو پیروى کند. آنان که درباره او (تائو) سخن مى گویند، چیزى از او نمى دانند. تائو مانند یک ظرف خالى که در عین حال مى توان از آن آب برداشت، بى نهایت عمیق و با محتوائى بى پایان، بحرى است عمیق که هیچگاه خشک نمى شود. انسان مى کوشد تا با تائو یکى شود، اما نمى تواند. تائو همه چیز است و هیچ چیز نیست. تائو همه علت است و هم معلول، تمام اشیاء از تائو پدید مى آیند و با تائو زندگى مى کنند و به تائو باز مى گردند. تائو طریق ابدى است که همه مخلوقات از این راه عبور مى کنند. فلیسین شاله مى گوید: اگر چه اطلاعات ما در رابطه با شناخت تائو بسیار ناقص است، ولى باید دانست که تائو قبل از این که عنوان دین و مذهب داشته باشد، یک فلسفه متافیزیک به شمار مى رود. تائو یعنى قاعده و انتظام جهان؛ تائو یعنى نظم و ترتیب عالم و اصل جاویدان که همه پدیده ها از آن نشأت گرفته اند. در تائو، وحدت بر کثرت برترى دارد. جهان از اتحاد وجود یانگ و لا وجود یین به دست آمده است. تائو قبل از اینکه اسمان و زمین باشند، بوده و بر عالم دیگرى حکومت داشته و وجودش مسلم بوده است. تائو اصل اشیاء است، ولى اشیاء در وجود او راه ندارند؛ چرا که او محتاج نیست و وجودش کامل و تمام عیار است.

فلسفه و تعالیم تائو
از دیدگاه فیلسوفان قدیم چین هر گونه فعل و انفعالات جهان تحت تأثیر نظامى است که تائو نامیده مى شود.تائو در زبان چینى به معناى راه است و در اصل به بستر رودخانه اطلاق مى شده است. پیروان این فلسفه براى تحولات جهان قانونى ثابت مانند بستر رودخانه قائل بودند و مى گفتند تائو آغاز و انجامى ندارد و پس از پدید آمدن جهان مادى، تائو نیز براى ایجاد تناسب، در آن جریان یافته است. از این رو، واژه تائو به کاسموس (cosmos) یونانى که به معناى تناسب است، نزدیک مى شود. یونانیان جهان را کاسموس مى نامیدند. در رساله تائوته چینگ آمده است که هر گاه اشیاء در بستر طبیعى خود سیر کنند با کمال تناسب حرکت خواهند کرد؛ زیرا این حرکت با تائو هماهنگ است، ولى هر گاه چیزى از بستر طبیعى منحرف شود تناسب خود را از دست مى دهد. هدف نهایى انسان باید آن باشد که خود را با تائو هماهنگ کند. کتاب مقدس آئین اوتائو ته کینگ است که شامل 81 قطعه کلمه قصار است. از نظر لائوتسه تائو قابل تعریف نیست.غیر قابل شناخت است.اما می توان از واژه تائو به دو برداشت رسید:
1- دستگاه نظامی فکری که مرکز کلیه افکار و اندیشه های عقلانی است.
2- آمیزه ای از عقائد و خرافات دینی چین باستان توام با خرافات و جادوگری.

معتقد به تائو مبنای باور خود را بر وحدت وجود قرار میدهد.وی با دوری از الفاظ و ظواهر مادی و کنار گذاشتن عقل و اصرار بر سکوت سعی در مکاشفه قلبی برای رسیدن به اصل تائو دارد. پیروان تائو در عین عمل به دستورات این دین می توانند از سایر ادیان نیز پیروی نمایند.
در آئین تائو عنوان تقواى سه گانه شهرت فراوان دارد: 1- اقتصاد 2 - سادگى در زندگى 3-اخلاق و نیکى حتى با افرادى که با ما بدى کرده اند. این سه عنوان، از اهم دستوران لائوتسه بشمار آمده است. آئین تائو با جنگ و خون ریزى مخالف است.در این آئین، قتل، فریب، دزدى غارتگرى نافرمانى پدر و مادر، بدرفتارى زن با شوهر و... عدم معالجه امراض، لاابالى گرى عدم تعلیم و تربیت فرزندان، عدم توجه به خانواده، به خاک نسپردن مرده سگ و گریه و... گناه محسوب مى شود و مجازات دارد. آئین تائو عقیده به بهشت و جهنم و کیفر و پاداش را از آئین ماهایاناى ژاپنى اقتباس کرده و در چین رواج داده است و عقاید تناسخ ارواح را از آئین بودائى گرفته است. در نظر لائوتسه علم و دانش، معرفت و فضیلت نیست، بلکه هر چه دامنه آموزش و علوم گسترش یابد، بر تعداد اراذل افزوده مى شود. لائوتسه مخالف وجود حکومت بوده و مى گفت: مردم بدون حکومت بهتر مى توانند زندگى کنند، زیرا ستمکارى وقتى دامنه دار مى شود که دولت قدرتمندى بر ملت چیره شود. از نظر پیروان لائوتسه ارواج بدون دخالت خدایان کار خود را انجام مى دهند و نیکوکاران را پاداش و بدکاران را کیفر مى نمایند. اگر پادشاه در انجام مراسم مذهبى کوشا باشد و آنها را نیکو انجام دهد، محصولات کشاورزى فراوان مى شود؛ نوامیس طبیعت با قوانین اخلاقى و اجتماعى متحدا عمل نموده، اساس نظام اجتماعى را به بهترین صورت تدارک مى بیند. طبق افسانه هاى باستانى وویى یکى از خدایان شانگ، خدانشناس و گمراه بوده که با خدایان چین به مبارزه برخاست و به روح جهان بالا ناسزا گفت و دستور داد تا یکى از درباریان به جاى روح عالم بالا با وى شطرنج بازى کند و چون در این بازى برنماینده روج جهان بالا پیروز شد ک آن روح را به استهزأ گرفت. بر اثر این اهانت صاعقه اى از آسمان آمد و او را هلاک نمود.