درجات گناه در کتب زرتشتی

درجات گناه در بندهش

در اغلب منابع پهلوى براى گناهان هشت پایه ذکر کرده اند، اما در بندهش 13 در شرح گناهان نه پایه برشمرده است: فصل اندر کرفه و گناه بنوشتم. بدانند که به دین در کرفه گناه پایه خرد بنهاده است، و هر یک را نامى است: فرمان و آگرفت و اویروشت و اردوش و خور و بازاء و یات و تنافور و مرگرزان. فرمان هفت استیر باشد و هر استیرى چهارده مثقال باشد و آگرفت دوازده استیر باشد. و اویروشت پانزده استیر باشد و یات صدوهشتاد استیر باشد و تنافورى سیصد استیر باشد. مرگرزان آن است که او را زنده نبگذارند. اکنون گناهان خرد بنوشتم. هرگاه یکتار موى بیفکند و در دل دارد که نگیرد و نه پرهیزد، فرمانى گناه باشد، اگر کوچک باشد اگر بزرگ؛ و هرگاه که ناخنى بیفگند و طلب باز نکند و نه پرهیزد فرمانى گناه باشد، هجره (هخر hixr =پلیدى، کثافت) که در تن باشد نبگرفتند و بیفگند فرمانى گناه باشد. بادى که در آتش دمد به دهن، به هر یک بار، فرمانى گناه باشد. و آب تاختن (ادرارکردن) که در چاه کنند که به میان سراى باشد فرمانى گناه باشد...

درجات گناه در شایست ناشایست

در شایست ناشایست (بخش شانزدهم) نیز شروحى درباره درجات گناه و تعریف آنها در چگونگى ضرب و جرح و تاوان و مجازات آنها آمده است: «... کوچکترین گناه فرمان نام دارد و این که یک فرمان، سه درم و سه دانگ و پنج گندم است؛ نیز هست قولى که هر فرمان گناه را سه درم و سه دانگ گوید. یک آگرفت: هر چه در جهان مردم را با آن زنند، سلاح نام دارد، پس همى چون سلاح را در دست گرفت و آن را چهار انگشت از زمین برگرفت (بلند کرد)، پس او را یک آگرفت گناه بر ذمه باشد. یک آگرفت گناه را تاوان و پادافراه پنجاه و سه درم است. هنگامى که آن سلاح فرود گردد، پس او را یک اویرشت گناه بر ذمه باشد و دادستان (حکم) وى گردانیدن سلاح است و تاوان و پادافراه وى هفتاد و سه درم باشد. اگر چیزى بیش از گرانیدن سلاح نباشد. هرگاه بر او آن سلاح رابدهد (بزند)، یک اردوش گناه او را بر ذمه باشد و تاوان پادافراه آن سى استیر است: اگر زخم به اندازه یک پنجم یک دشت (des§t= وجب کوچک) بر او کرد (زد)، آنگاه او (زننده سلاح) را یک خور گناه بر ذمه است و تاوان و پادافراه وى همان سى استیر است.»
درجات و مراتب گناه و تاوان هر یک بنابر آنچه در فصل شانزدهم، بند 5 و فصل یازدهم، بندهاى 1 و 2 ذکر شده، بدین ترتیب است:

نام گناه و تاوان آن در فصل شانزدهم
1- یک سروشوچر نام گناه، سه درم و نیم دانگ
2- یک فرمان گناه برابر است با سه سروشوچر نام
3- یک آگرفت گناه، شانزده استیر
4- یک اویرشت گناه، بیست و پنج استیر
5- یک اردوش گناه، سى استیر
6- یک خور گناه، شصت استیر
7- یک بازاى گناه، نود استیر
8- یک یات گناه، یکصد و هشتاد استیر
9- یک تنافور (تناپوهل) گناه سیصد استیر

نام گناه و تاوان آن در فصل یازدهم
1- هر فرمان گناه، سه درم سنگ و چهار دانگ
2- هر سروشوچر نام یک درم و سه دانگ؛ سه
3- هر آگرفت گناه، سى و سه استیر
4- هر اویرشت گناه، سى و سه درم سنگ
5- هر اردوش گناه، سى سنگ استیر
6- هر خور گناه، شصت استیر
7- هر بازاى گناه، نود استیر
8- هر «یات» گناه، یکصد و هشتاد استیر
9- هر تنافور گناه، سیصد استیر
همانطور که دیده می شود در ترتیب گناهان و تاوان آنها تفاوت هایى وجود دارد. این تفاوت در دیگر کتب پهلوى نیز به چشم مى خورد. بنابر روایات دینى هر کس که مرتکب گناهان نابخشودنى (تناپوهل) شود و به حکم شرع مرگ ارزان باشد، پس از مرگ روانش نمى تواند از پل چینوت C§inawat (چینود) عبور کند و براى همیشه سرگردان و در دوزخ باقى خواهد ماند. در رساله مینوى خرد، فصل سى و پنجم به فهرستى از گناهان بزرگ، که برخى از آنها در شمار گناهان تناپوهل و مرگ ارزان است، چنین اشاره شده: «... از گناهانى که مردمان مى کنند، لواط و بیست و پنجم کسى که ناسپاسى کند. و بیست و ششم کسى که دروغ و نادرست بگوید. و بیست و هفتم کسى که در مورد چیزى که از میان رفته است، ناخرسندى کند. و بیست و هشتم کسى که شادیش از بدى و آزار نیکان است. و بیست و نهم کسى که گناه را رواج دهد و کار نیک را به رنج و دور دارد و سى ام آن که از نیکى اى که به کسى کرده است، پشیمان شود.»

پتت patet یا توبه در دین زرتشت

توبه یا پتت در گناهان کوچک و بزرگ (صغیره و کبیره) نقش ویژه اى ایفا مى کند. توبه، گناهان و اثرات آن را از بین مى برد و گناهکار را پس از مرگ از رفتن به دوزخ و آلام جهنم نجات مى دهد، اما به هیچ وجه از اجراى مجازات و کیفرهاى تعریف شده براى هر گناه در این دنیا جلوگیرى نخواهد نمود. به همین علت کسى که مرتکب گناهانى همچون: لواط یا غلام بارگى؛ کشتن مرد مقدس (بهدین)؛ جسد مرده را به تنهایى حمل کردن؛ نزدیکى با زن دشتان و غیره شود، مرگ ارزان و به حکم شرع اعدام مى شود اما روح و روان وى بر اثر توبه و کفاره از مجازات آخرت و عذاب دوزخ رهایى مى یابد.
توبه به دو گونه انجام مى شود: یکى محسوس و پیدا که به آن پتت آشکارا گویند، و دیگرى غیر محسوس و ناپیدا که همان مفهوم پتت در اندیشه است. این دومى را مى توان معادل با پشیمانى و توبه صادقانه از گناه دانست که اثرات عمده آن در آخرت مشهود خواهد شد. در پتت آشکارا یا توبه لفظى، گناهکار باید لفظا از گناهان خویش یاد کند، و این همانند رسم اعتراف به گناه نزد ردان و دستوران است که در دین زرتشتى در دوران ساسانیان و پس از آن وجود داشته اما امروزه این رسم منسوخ شده است. کوتاهترین فرمول توبه لفظى که هر روز باید گفته شود این است: «من متأسف و نادم هستم و ترک مى کنم هر گناهى که لفظا یا عملا مرتکب شده ام و یا از خاطرم خطور کرده و من آنها را نادیده گرفتم.»

اهمیت پتت و رسم اعتراف به گناه نزد دستوران
درباره پتت و اهمیت آن و رسم اعتراف به گناه نزد دستوران، در صد در نثر، در چهل و پنجم آمده: «1- این که پیوسته مى باید که توبت کردن بر یاد دارند. 2- هرگاه که گناه از دست آید، جهد باید کردن تا پیش هربدان و دستوران و ردان شوند و توبت بکنند. 3- که گناه ماننده کرفه همچنان که کرفه از آن وقت که بکنند. 4- تا مردم زنده باشد هر سال دیگر بر مى شود. 5- و گناه نیز همچنان هر سال بر سر مى شود و چون توبت بکنند، دیگر نیفزاید، همچون درختى بود که خشک شود و دیگر افزایش نکند. 6- و توبت آن بهتر که پیش دستوران و ردان کنند و توجش که دستور فرماید چون بکنند هر گناهى که باشد از بن (ذمه) بشود. 7- توبت دستوران کنند توبت هم خوانند. 8- و اگر دستور نباشد پیش کسانى باید شدن که دستوران بگماشته باشند و اگر ایشان نیز نباشند به نزد یک مردى روان دوست باید شدن و توبت بکردن...»

گناهان و جرائم به گناه بى توبه در اوستا
در اوستا بعضى از گناهان و جرائم به گناه بى توبه موسوم است و با الفاظى همچون P s§o¦-tanu¦، tanu¦p r ¶a، par to¦-tanu¦و یا an-a¦p r ¶a، و همچنین گناه طهارت ناپذیر با لفظ a-yaoz§diia نامیده شده اند که تاوان آنها بسیار سخت و سنگین است. در این گناهان شخص گناهکار «پشوتنو» مى شود و مستحق مجازات اعدام است. روان چنین شخصى پس از مرگ نمى تواند به وسیله توبه و تاوان از مجازات آخرت بخشوده شده و موجب عدم گذشتن وى از پل چینود (پل صراط) مى شود. گناهانى مانند نزدیکى با زن دشتان و یا آبستن، و یا کسى که جسد مرده اى را بپزد و یا گوشت جسد مرده انسان را بخورد،غلامبارگى یا لواط و یا کسى که از دین زرتشتى خارج شود، و گناهانى از این قبیل، تماما گناهان مرگ ارزان و داراى تاوان هاى بسیار سنگین است. هرگاه کسى با یکى از این گناهکاران مصادف شود مى تواند بدون اخذ اجازه از ردان و دستوران، (و در گناهانى همچون لواط حتى بدون اجازه از شخص شاه) شخصا اقدام به قتل وى نماید. هر چند در بعضى از گناهان بى توبه مانند کسى که جسد مرده را در زمین دفن نماید، با آنکه این گناه در شمار گناهان بى توبه محسوب مى شود اما بر اثر بازخرید نقدى و یا توبه از شدت مجازات گناهکار کاسته مى شود.

پذیرفتن دین مزدا و بخشیده شدن گناهان
نکته آخرى که باید در مبحث توبه بدان اشاره نمود این است که تمامى گناهان بى توبه و دیگر گناهان و تاوان هاى سنگین آن همه در صورتى است که شخص گناهکار پیرو دین مزدا بوده و یا در این دین تعلیم و آموزش دیده باشد، اما هرگاه کسى خارج از دین مزدا باشد و یا پرورش یافته این دین نباشد، به تصریح وندیداد (فرگرد8، بند29ـ28) گناهان وى با پذیرفتن دین مزدا بخشوده مى شود به شرط این که تعهد کند در آینده چنین جرمى مرتکب نشود. در وندیداد (فرگرد3، بند41) در این باره آمده: به راستى دین مزدا کسى را که به این دین در آید، از بندهاى گناهانش رهایى مى بخشد. دین مزدا گناه نادرستکارى را مى بخشاید. دین مزدا گناه کشتن یکى از اشونان (مرد پارسا و مقدس) را مى بخشاید. دین مزدا گناه خاک سپارى مردار را مى بخشاید. دین مزدا گناه کردارهایى را که هیچ تاوانى براى آنها نیست، مى بخشاید. دین مزدا پادافره سنگین ترین گناه را مى بخشاید. دین مزدا هر گناهى را که مردمان مى توانند بدان دست بیالایند، مى بخشاید.

انواع گناهان و کیفرهاى جسمانى در وندیداد

در وندیداد براى هر جرم، جنایت و گناه، دو نوع تاوان یا کیفر تعیین شده است: یکى دنیوى که شخص گناهکار باید در همین دنیا سزاى عمل خلاف خویش را ببیند، و دیگرى اخروى، که در آخرت و پس از مرگ، گناهکار مجازات خواهد شد. نوع اول یعنى کیفرهاى دنیوى شامل انواع گوناگون مجازات هایى است که رایج ترین آنها تازیانه و شدیدترین آنها اعدام هاى متنوعى بود که در گناهان مرگ ارزان اجرا مى شد (قبلا به این گونه اعدامها اشاره شده است). اما نوع دوم یعنى کیفرهاى اخروى معمولا در صورتى است که شخص خاطى در این دنیا تاوان گناه خویش را نپرداخته و یا توبه نکرده و به طریقى از کیفر و مجازات و یا دادن تاوان (چه نقدى و چه غیر نقدى) فرار کرده باشد. چنین شخصى در آن دنیا براى همیشه گرفتار دهشتناکترین عذابها و شکنجه ها (که نمونه هایى از آن در ارداویرافنامه ذکر شده) خواهد بود و روانش در جهان واپسین به هیچ وجه نمى تواند از پل چینود عبور کند.

کیفرهاى جسمانى گناهان در وندیداد
کیفرهاى جسمانى که رایج ترین آنها زدن تازیانه بود، بسته به نوع گناه و جرم در تعداد ضربات تازیانه با هم متفاوتند. یعنى تعداد تازیانه براى گناهان سبکتر (که نمونه هاى آن را در جدول خواهیم دید) میان 5، 10، 15، 30، 50، 60، 70 و 90 ضربه متغیر است، ولى براى مجازات هاى شدیدتر 200، 300، 500، 600، 700، 800، 1000 و حتى مثلا براى گناه کشتن یک سگ آبى تعداد 10000 ضربه تازیانه در نظر گرفته شده است، که این عدد بسیار اغراق آمیز مى نماید. براى اجراى حدود شرعى و زدن تازیانه، بنابر وندیداد از دو نوع تازیانه یا شلاق استفاده مى شده است: یکى اسپه اشترا (شلاق اسب رانى) و دیگرى سروشوچرن (شلاق فرمانبردارى) و این هر دو واژه در وندیداد معمولا مترادف و با هم به کار رفته و احتمالا منظور از هر دو همان تازیانه اى بوده که براى تنبیه، مجازات و به اطاعت واداشتن رعایا، متخلفین و گناهکاران از آنها استفاده مى شده است.
نکته قابل ذکر و مهم در جدول زیر این است که تعداد ضربات تازیانه تعریف شده براى هر گناه و یا جرمى را باید در اصل دو برابر کرد تا تعداد تازیانه مناسب با هر جرمى مشخص گردد.
مثلا براى گناهى که 30 ضربه تازیانه تعیین شده، بدین معنا است که گناهکار باید 30 ضربه تازیانه اسپه اشترا و 30 تازیانه سروشوچرن نوش جان مى کرده است. بقیه موارد نیز به همین صورت است. این نکته قابل ذکر است که تاوان و یا کفاره گناهان در وندیداد، همه جا منحصر به تازیانه نیست، بلکه در بعضى موارد مثلا نزدیکى با یک زن دشتان و یا گناه کشتن یک سگ آبى، گناهکار علاوه بر تحمل رنج تازیانه هاى بى شمار، باید کارهاى نیک بسیارى از قبیل: دادن نذورات به معابد (که زیر نظر مغان و دستوران اداره مى شد)، کشتن ده ها هزار جانور موذى و زیانبار، تقدیم هدایا به مردان اشو یا مقدس و روحانى و غیره انجام مى داد تا شاید بتواند تاوان گناه سنگینى که مرتکب شده است بپردازد.