الوهیت و خداشناسی در دین کنفوسیوس

با وجود آنکه وجه نظر اصلی دین کنفوسیوس بیشتر اخلاقی است تا دینی، با این حال کنفوسیوس برای نظام اخلاقی خود یک اصل موضوعی و حقیقی دینی، یعنی اینکه خوب بودن ذاتی نوع بشر موهبتی فطری و الهی است به وجود آورده است. وی می گوید:  «خداوند متعال حتی برای افراد درجه پایین نیز یک احساس اخلاقی قرار داده است که رعایت آن طبیعت ایشان را به طور ثابتی صحیح جلوه می دهد». «بشر به منظور درستی و راستی متولد شده است». «آنچه از ناحیه خداوند عطاء شده طبیعت خوانده می شود». «تمایل فطری بشر به انجام نیکی است. هیچ کس نیست که این تمایل به انجام کار خوب را نداشته باشد».

قدرت متعال جهان در کتب مقدس دین کنفوسیوس
تمام کتب مقدس دین کنفوسیوسی اشاره مستقیمی به قدرت متعالی جهان دارند. برای این منظور از سه نام مختلف استفاده شده است: «شانگ تی» که از نظر لغوی به معنی حاکم متعال است که عنوانی شخص است که در کتب مقدس شرقی همواره به صورت کلمه خداوند در انگلیسی ترجمه شده است؛ «تی بن» که از نظر لغوی به معنی عرش و یا آسمانها است که به قانون و یا نظم اخلاقی غیرشخصی متعالی جهان اشاره دارد. نامگذاری اخیر حدود سه برابر نامگذاری پیشین (خدای دارای تشخص) به کار گرفته شده است. در هر صورت آنها غالبا به همراه هم و بعضا نیز در جای یکدیگر استعمال شده اند. نامگذاری سوم نیز صورتی غیرمتشخص دارد، کلمه «مینگ» که به معنی فرمان و یا سرنوشت است. قسمت آخر کتاب منتخبات، اخلاق را کاملا مرتبط با ایمان و هستی متعال می داند.
استاد می گفت: «بدون شناخت مشیتهای آسمان غیرممکن است بتوان یک انسان متعالی بود؛ بدون آشنایی با قوانین سلوک غیرممکن است شخصیت فرد ثبات پیدا کند». با وجود اینکه کنفوسیوس نام شخصی خداوند متعال را تنها یک بار و آن هم در جریان یک نقل قول شاعرانه به کار برد، شواهد روشن و فراوانی در دست است که نظام اخلاقی ای که وی سازمان داد شامل اعتقاد به یک خداوند متعال و پرستش آن بود. لیکن تمایل و نفوذ شخصی وی در این جهت بود که ایمان مزبور را از حالت شخصی خارج ساخته، اخلاقیات آن را جنبه دنیوی ببخشد.

خدایان متعدد در دین کنفوسیوس
الهه متعددی در دین کنفوسیوسی، نوشته های باستانی و یا در مراسم عبادی جدید، مورد پرستش قرار گرفته اند. «وی به گونه ای اختصاصی، اما به صورت عادی، برای خدایان قربانی می کرد؛ با خلوص توام با ادب و احترام برای شش وجود محترم قربانی می کرد؛ افراد قربانیهای مناسب خویش را به تپه ها و رودخانه ها تقدیم می کردند؛ و این عبادت را به گروهی از ارواح گسترش می دادند». بعضی از این خدایان نظیر عرش یا آسمان، اشیاء و یا نیروهای مشهور طبیعت از قبیل زمین، خورشید، ماه، کوهها و رودخانه های مهم چین بودند. بعضی دیگر ارواح طبیعی عالم صغیر بودند. بعضی هم چهره های افسانه ای و یا تاریخی نظیر خود کنفوسیوس و یا یک امپراتور باستانی چین به نام «کوانگ تی» بودند، که به عنوان خدای جنگ الوهیت پیدا کرده و در سراسر چین 1600 معبد حکومتی به نام وی برپا شده بود. پرستش این خدایان متنوع قطعا بین امپراتور، مقامات مختلف و توده مردم تقسیم شده بود. فرزند آسمان، به نام آسمان و زمین و تمام تپه های مشهور و نهرهای بزرگ، پنج کوه و چهار رودخانه چین قربانی می کرد. شاهزادگان ایالات مختلف به نام ارواح زمین و غلات و تپه ها و رودخانه های معروفی که در قلمروی حکومت خودشان قرار داشت قربانی می کردند.