نقدهای کلی وارد بر دین شینتو

در تعریف «دین» بین دانشمندان، اختلاف وجود دارد و تاکنون تعریف جامع و مانع برای دین پیدا نشده است. حال اگر دین را به معنای «اعتقاد به یک امر قدسی» بگیریم یا آن را «ایمان به موجودات روحانی» تعریف کنیم، می توانیم ادعا کنیم که آئین «شینتو» هم یک دین است. با این همه نمی توان آن را جزو ادیان آسمانی دانست بلکه باید آن را نوعی «آنیمیسم» به شمار آورد. «واژه شینتویی مرکب از دو کلمه «شن» به معنی روان های نیک و «تائو» به معنی راه و روش است و روی هم رفته شینتویی به معنی «راه روان های نیک» می باشد». شینتو که نام مذهب بومی کشور ژاپن است، در آغاز دینی که مبتنی بر اصول و فروع کلامی باشد، نبود، بلکه بعدها دارای مبادی اساسی شده است و دو ویژگی مهم یعنی حب وطن و اطاعت بی چون و چرا از امپراطور، اساس آن را تشکیل می دهد. آیین شینتو چارچوب مشخص و معینی ندارد و نقد آن بر اساس قواعد کلامی متداول در میان ادیان ابراهیمی شکل می نماید.

نقدهای کلی وارد برآیین شینتو
با این همه می توان نقدهای کلی بر این آیین را در موارد زیر خلاصه کرد:

1. فقدان اصول و فروع کلامی
آیین شینتو مجموعه ای از اوهام دیرین درباره آلهه متعدد کشور ژاپن می باشد و فاقد اصول و فروع کلامی است. به همین دلیل به سادگی تغییر شکل داده و بر هیچ اصل اصیلی استوار نمی ماند به طوری که در طول تاریخ بارها تغییر شکل و روش داده است به عنوان مثال به محض رودر رویی با آیین بودا به شدت تحت تأثیر آن واقع شده و در آن منحل شد. و در دوره های اخیر نیز که با تمدن غرب مرتبط شده در زیر سایه فرهنگ غرب کاسه داغ تر از آش و به قول غربی ها کاتولیک تر از پاپ شده و سمبلی برای فرهنگ و تمدن غب گشته است و همه این ها بدان دلیل است که این شینتویی هیچ بنیانگذار تاریخی، متون مقدس دینی و یا اصول جزمی و... ندارد.

2. نژادپرستی
پایه اصلی آیین شینتو الهی دانستن سرزمین ژاپن و ساکنین آن می باشد. آنان فرمانروایان خود را بلا واسطه فرزند خدای آفتاب، آماتراسو، می دانند و معتقدند همه آن جزایر و مردم آن مبدأ و منشأ الهی علوی دارند. از همین رو این آیین و مؤمنین به آن دچار نژاد پرستی افراطی شده اند. و سایر نژادها را به هیچ می انگارند. «موتوری» یکی از دانشمندان آیین شینتو می گوید: «هیچ خلقی در شأن و منزلت برابر با ژاپنیها نمی باشد و دیگران باید همه دون مقام او قرار گیرند».

3. طبیعت پرستی و روح پرستی
آیین شینتو دچار نوعی طبیعت پرستی و «آنیمیسم» است و برای هر یک از مظاهر طبیعت، الهه ای متصور بوده و آنها را می پرستد. الهه هایی چون «آماتراسو» یعنی الهه خورشید یا «تسوکی ـ یومی» یعنی خدای قمر و همچنین «سوسا ـ نو ـ وو» خدای طوفان و... از جمله صدها خدایی است که مورد پرستش مؤمنین به آیین شینتو واقع می شود. از دیدگاه آیین شینتو، ارواح مردگان همگی قابل پرستش هستند و ارواح پرستی جزو اصول این آیین می باشد و به قول یکی از بزرگان این آیین در مملکت ژاپن خدایان همان نیاکان می باشند. وی می گوید: «هر چند در کشور ما هنوز تا حدی عبادت حیوانات و جمادات و اشجار و جبال نیز معمول است، ولی خدایانی که در محراب شینتو عبادت می شوند فقط نیاکان مقدس مایند که آنها را مانند خدا می پرستیم». آیین شینتو مانند سایر ادیان ابتدایی «توتم» و «تابو» فراوان دارد وقتی شیزم یعنی احترام به یک شی مادی که نیرویی جادویی در آن نهفته است، رواج کامل دارد. «سحر و جادو و احترام به تابوها و ایمان به مبادی بسیار ساده دینی درهم آمیخته و در آن جامعه بدوی ریشه و رسوخ پیدا کرده است از آن جمله جانور روباه نزد ایشان رسول خدایان علوی شمرده می شده و مورد پرستش بوده است هم چنین تیر و کمان را «فتیش» مقدس دانسته و آن را مانند مظهر خدایان عبادت می کرده اند». هنوز مهمترین جشن های ژاپنی ها به نام «عید خرس» معروف است. چرا که خرس نیز از تابوهای آنان به شمار می آید.

4. تعدد خدایان
آیین شینتو تفسیری عقلی برای توضیح مبدأ عالم و انسان و همچنین عاقبت و معاد او ندارد و سعی می کند همه چیز را با افسانه های اساطیری پاسخ گوید. توحید که اصل شناخته شده ادیان آسمانی است، جایگاهی در آیین ندارد و از کثرت خدایان می توان آیین شینتو را آیین هزاران خدا نامید. «عدد خدایان آن قوم (ژاپن) ازحد شمار و حساب بیرون است و از آنجاست که از دیرباز ژاپنیان باستانی کشور خود را سرزمین خدایان، نام نهاده اند و عدد آنها را به هشتاد گروه و بعد به هشتصد گروه و هر گروه شامل هزاران خدا به حساب آورده اند» و گاهی ادعا می شود ژاپن سرزمین مادری هشت میلیون خدا می باشد. و البته معلوم نیست با کدام دلیل عقلی و منطق استواری می توان این همه خدا را پرستش کرد و قصه های کودکانه را به نام دین بر مردم القاء کرد.

6. انعطاف و تأویل پذیری
به خاطر مطالبی که در مورد اوهام پرستی، طبیعت پرستی و اصول و فروع کلامی نداشتن آیین شینتو گفته شده معلوم شد که این آیین نمی تواند منطق استواری برای دفاع از خود داشته باشد و در مقابل منطق ادیان دیگر چاره ای جز انعطاف ندارد این آیین خیلی بیش از اندازه منعطف و تأویل پذیر است و هر گونه تأویلی ولو با اختلاف صد و هشتاد درجه با اصل آیین را می پذیرد. به همین دلیل بعد از جنگ جهانی دوم آنگاه که دولت ژاپن حمایت رسمی خود را از آیین شینتو به عنوان دین دولتی قطع کرد. این دین در مدت کوتاهی یعنی در عرض چند دهه به بیش از هشتصد فرقه تقسیم شد که هر فرقه ای تفسیری خاص از آیین شینتو، ارایه می دادند و هر کدام دارای عقاید و رسوم جداگانه و متباین و متضادی با هم بودند. در نهایت می توان چنین گفت که «شینتو» آیینی است ابتدایی که تنها به عنوان یک باستان شناس می توان به تحلیل و بررسی آن پرداخت و در مقابل ادیان خاورمیانه، دین نامیدن این آیین دور از انصاف است و باید آن را مجموعه ای از پیشینه اساطیری مردمی دانست که امروزه به یمن رشد اقتصادی رنگ و لعابی به خود گرفته است.