المحصول فی علم اصول الفقه

از دیگر کتب نویسنده بزرگ فخر رازی که به زبان عربی می باشد کتاب «المحصول...» می باشد. از آنجا که رازی از اصولیان و مفسرین بزرگ محسوب می شود، بار دیگر کتابی در زمینه اصول فقه تدوین نموده که از جایگاه والایی برخوردار می باشد.

معرفی اجمالی نویسنده:
امام فخرالدین ابو عبدا... محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در 25 رمضان سال 543 یا 544 در شهر ری زاده شد. محمد بن عمر فخر رازی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی فلسفه، کلام، ریاضیات و فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شده است. ایشان ابتدا نزد پدرشان که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی علم کلام و حکمت آموخته و ضیاءالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فرا گرفت. برای آموختن فلسفه بوعلی و فارابی به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به ماوراء النهر سفر کرد. ایشان در فروع دین شافعی مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب اشعری بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و مناظره بود. ایشان شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر، علی رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراء النهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی امام فخر در سال های پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال 601 ق در هرات بود. امام فخر دارای سه پسر و دو دختر بوده است. پسران او: محمد، ضیاءالدین، شمس الدین. امام فخر در سال های پایانی زندگی در هرات سکونت گزید. در اوایل سال 606 ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در 62 سالگی در هرات درگذشت. متن وصیت نامه امام فخر در کتاب هایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود 8 ماه پیش از مرگش یعنی در 21 محرم 606 هـ.ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی بکر اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی پیرامون نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است.

ساختاربندی کتاب:
این کتاب شامل 10 فصل به شرح زیر است:
1. فصل اول: تفسیر اصول فقه
2. فصل دوم: مقدماتی که اصول فقه به آنها نیاز دارد
3. فصل سوم: علم و ظن
4. فصل چهارم: نظر، دلیل و اماره؟
5. فصل پنجم: حکم شرعی
6. فصل ششم: تقسیم احکام شرعی
7. فصل هفتم: زشتی و زیبایی اشیاء تنها با شرع ثابت می شود.
8. فصل هشتم: شکر منعم عقلا غیر واجب است.
9. فصل نهم: حکم اشیاء قبل از شرع.
10. فصل دهم: ضبط ابواب اصول فقه
*سخنی راجع به لغات: تقسیم الفاظ- اسم های مشتق- احکام مترادف و تاکید- اشتراک- حقیقت و مجاز- تعارض حاصل بین احوال الفاظ- تفسیر حروفی که در فقه نیاز شدیدی به دانستن آنها وجود دارد- کیفیت استدلال به سخن خدا و رسولش در احکام.