نامهای قیامت (روز فصل و جدایی)

جدایی
قیامت روز جدایی (یوم الفصل) است. در این روز پرهیزکاران از تبهکاران جدا شده و از آنها تمایز می یابند. انسان ها در دنیا همه با هم و به ظاهر در یک شکل و قیافه زندگی می کنند، اما در قیامت روزی که همه یک جا گرد می آیند بدان از نیکان جدا می شوند: «إن یوم الفصل میقاتهم أجمعین؛ در حقيقت روز جدا سازى موعد همه آنهاست.» (دخان/ 40) چون خدا آدمى را با بخشیدن عقل به او از دیگر آفریدگان متمایز ساخته است، و نیز با آزادى به او کرامت بخشیده است، پس او در برابر خدا براى عمل کردن بر وفق هدفى که براى آن آفریده شده، مسئولیت دارد، و اگر این مسئولیت را تحمل کند جایگاهش در بهشت است، و اگر از آن شانه تهى کند در آتش دوزخ معذب مى شود. و با آن که خداوند متعال سنت جزا را در زندگى دنیا به جریان انداخته در آخرت تجلى آن بیشتر است، بدان سبب که ترازوها نصب شده و موجب جدا شدن صالحان و اشرار از یکدیگر مى شود.
«إن یوم الفصل میقاتهم أجمعین؛ روز جدا شدن میقات همه ایشان است.» و این روز ضرورتى حتمى است که عدالت خدا مقتضى آن است، و از آن جهت خدا آن را «یوم الفصل» خوانده است که در آن حق دور از عذر و بهانه ها یا تأخیرها حکم مى کند، پس در زندگى هر انسان روزى قاطع است و عنوان جدا کننده دارد که در آن سرنوشت ابدى استقرار پیدا مى کند. چون پروردگار ما براى برگزیدن حق به انسان اختیار کامل بخشیده و هیچ قدرتى جز او نمى تواند او را بر آن وادارد که در جهتى عکس آنچه اراده کرده است حرکت کند، آشکارترین معنى «فصل» آن مى شود که آدمى لازم است مسئولیت را شخصا تحمل کند تا در آن روز جدا شده از دیگر مردمان باشد.
روز قیامت را هنگام فصل و ظهور حقایق و آشکار شدن حق از باطل و مؤمن از کافر و متقى از فاسق معرفى نموده بالاخره سیرت افراد بشر به طور کامل ظاهر خواهد شد و در اثر آن هر یک از افراد امتیاز ذاتى او آشکار می شود به این که روز قیامت را هنگام حشر و گرد آمدن بشر از اولین و آخرین در آیات معرفى نموده و خبر آن را فصل و ظهور سرایر افراد بشر معرفى نموده ولى در این آیه فصل و ظهور سرایر افراد بشر را عنوان و معرف قرار داده و حشر و حضور آنان را به پیشگاه کبریائى خبر قرار داده است. تعبیر از روز رستاخیز به "یوم الفصل" تعبیر جالبی است روزى که حق از باطل جدا مى شود، و صفوف نیکوکاران و بدکاران مشخص مى گردد، و انسان حتى از نزدیکترین دوستانش جدا مى شود، آرى آن روز وعده گاه همه مجرمان است. «یوم لا یغنی مولى عن مولى شیئا و لا هم ینصرون؛ همان روزى که هیچ کس به فریاد دیگرى نمى رسد، و هیچ دوستى کمترین کمکى به دوستش نمى کند، و از هیچ سو یارى نمى شوند.» (دخان/ 41) آرى آن روز روز فصل و جدایى است، روزى است که انسان از همه چیز جز عملش جدا مى شود، و مولى به هر معنى که باشد دوست، سرپرست، ولى نعمت، خویشاوند، همسایه، یاور، و مانند آن، توانایى حل کوچکترین مشکلى را از مشکلات قیامت براى کسى ندارد.

فصل و جدایی
روزی است که در آن خصومت ها فیصله می یابد و گنهکاران جدا می شوند: «و امتازوا الیوم أیها المجرمون؛ و اى گناهكاران امروز [از بى‏ گناهان] جدا شويد.» (یس/ 59) شما بودید که در دنیا خود را در صفوف مؤمنان جا زده بودید و گاه به رنگ آنها در مى آمدید، و از حیثیت و اعتبارشان استفاده مى کردید، امروز صفوف خود را از آنها جدا سازید، و در چهره اصلى خود ظاهر شوید! این در حقیقت تحقق همان وعده الهى است که در آیه 28 سوره ص مى گوید: «أم نجعل الذین آمنوا و عملوا الصالحات کالمفسدین فی الأرض أم نجعل المتقین کالفجار؛ آیا کسانى را که ایمان آورده، و عمل صالح انجام داده اند، همچون مفسدان در زمین قرار دهیم؟ یا پرهیزگاران را همطراز بدکاران؟!» ظاهر آیه همان جداسازى صفوف مجرمان از مؤمنان است، هر چند مفسران احتمالات متعدد دیگرى نیز داده اند، از جمله جدا شدن صفوف مجرمان از یکدیگر و هر گروهى از آنان در یک رده قرار گرفتن. یا جدایى آنها از شفیعان و معبودانشان. و یا جدایى فرد فرد آنها از یکدیگر، به گونه اى که علاوه بر درد و رنج عظیم دوزخ، درد و رنج جدایى و فراق از هر کس و هر چیز بر آنها سایه سنگین و شوم افکند. اما شمول خطاب نسبت به همه آنان، و محتواى جمله "و امتازوا" معنى اول را که گفتیم تقویت مى کند.
و به آنان خطاب می شود «هذا یوم الفصل الذی کنتم به تکذبون؛ این همان روز فصل است که شما آن را تکذیب می کردید و آن را دروغ می پنداشتید.» (صافات/ 21) قرآن کریم به پیامبر (ص) می فرماید: «و ما أدریک ما یوم الفصل؛ تو چه می دانی روز فصل چیست؟» (مرسلات/ 14) آنگاه ویژگی های این روز را بر شمرده، می فرماید: به بدکاران گفته می شود، بروید به سوی سایه ی سه شاخه (دودهای خفقان بار آتش)؛ سایه ای که نه آرام بخش است و نه از شعله های آتش جلوگیری می کند. جرقه هایی همچون کاخ از خود پرتاب می کند. گویی جرقه ها چون شتران زردرنگی است که به هر سو پراکنده می شود.
روز هولناکی که براى هیچ بشرى فهمیدن همه حوادث و وقایع آن و چگونگى و اندازه آنها هرگز میسر نیست، و از آن جهت چنین است که آن حقایق بسیار بزرگ و از حدود شناخت ما بزرگتر است، پس آیا مى توانیم، مثلا، معنى انفجار هزار بمب هسته اى را در یک لحظه چنان که شایسته است بفهمیم؟ هرگز، و به همین جهت است که پروردگار ما در جاهاى متعددى از قرآن، پس از ذکر آخرت، گاه مى گوید «و ما ادراک چه چیز به تو فهماند» و گاه «و ما یدریک چه چیز به تو خواهد فهماند.»
سیاق قرآن تفصیلى در بیان احوال مردم و سرنوشتهاى ایشان در آن روز عرضه نمى دارد، بلکه به اشاره اى متضمن بیم دادن درباره سرنوشت آن تکذیب کنندگان آخرت بسنده مى کند که از اندیشه هاى خود مناظر رسیدگى به حساب و حقایق جزاى بزرگ در آن را دور کرده، و براى خود لگام و هوس و شهوت را به حال خود رها ساخته بى آن که به کمترین رسیدگى به حساب یا احساس مسئولیت خود توجهى کرده باشند. امروز روزی است که بدکاران نمی توانند سخن بگویند و از خویش دفاع کنند به آنان اجازه ی عذرخواهی داده نخواهد شد: «انطلقوا إلی ما کنتم به تکذبون؛ برويد به سوى همان چيزى كه آن را تكذيب مى‏ كرديد.» (مرسلات/ 29) پس از این آیات می فرماید: «هذا یوم الفصل جمعنکم و الأولین؛ این همان روز جدایی حق از باطل است که شما و پیشینیان را در آن گرد آورده ایم.» (مرسلات/ 38) سپس می افزاید: اگر چاره ای در برابر حکم من برای فرار از چنگال عدالت دارید انجام دهید: «فإن کان لکم کید فکیدون؛ پس اگر حيلتى داريد در برابر من انجام دهید.» (مرسلات/ 39)