هویت مسیحیت در قرن 21

در آغاز قرن بیستم و یکم، رهبران مذهبی آمریکا مشتاقانه در انتظار «سده ی مسیحیت» بودند. آنها در پایان سده ظاهرا در پی جایگاه نوینی برای مسیحیان بودند. البته منظور من این نیست که ارزش های مرتبط با سنت مسیحیت نظیر عشق و صلح از این منظر فراموش خواهد شد. اما آیا مسیحیان چنین تغییری را خواهند پذیرفت؟ اصطلاح «مسیحی» دربرگیرنده یک هویت است، هویتی که با آن خود را شناسایی می کنیم. بنابراین پرسش درباره ی آینده هویت «مسیحی» مسائل زیادی را مطرح می سازد که سازمان های اجتماعی را بیش از افراد درگیر می کند. احتمال تداوم «مسیحیت» در قرن آینده نسبت زیادی با میزان قدرت کلیسا در مواجهه با چنین هویتی دارد. نوع برخورد کلیسا با هویت مسیحی و تمرکز بر چالش های موجود در این حوزه به سه دسته تقسیم می شود کلیسا به عنوان مرکز احیای سنت ها، کلیسا به عنوان فرقه و طبقه و کلیسا به عنوان یک جامعه حامی.

کلیسا به عنوان مرکز احیای سنت ها
در کتاب «عادات قلبی»، رابرت بلا و همکارانش که به تفصیل به موضوع کلیسا پرداخته اند، پیشنهاد می کنند که بخشی از جامعه کلیسا که در فردگرایی یأس آور به آن محتاجیم، وظیفه یادآوری گذشته را به عهده دارد. کلیسا به همراه اعضا و رهبرانش بدون زبان گفتار تذکر می دهد. این ادعا که کلیسا به عنوان مرکز یادآوری برای شکل دادن به هویت شخصی ضرورت دارد، از اهمیت چندانی برخوردار نیست. مسأله قابل تعمق اهمیت سنتی است که با منطق توأم باشد، همان موضوعی که هانس جورج گادامر و الاسدیر مکین تایر در کنار دیگر فلاسفه به جدیت از آن دفاع کردند. مکین تایر تأکید می کند که هر گونه عملکرد اخلاقی در کنار علم جامعه شناسی و در بستر اجتماع قابل توجیه می باشد. به اعتقاد وی سنت همانا مکانیسم یادآوری و تفسیر هویت شخصی است. او در After Virtue می نویسد: سنت زندگی نوعی تداوم تاریخی و بحث اجتماعی و نزاعی جدی درباره دنیا به شمار می آید که در چنین سنتی، نسل های زیادی به پیروی از امور خیری می پردازند و همین سنت ها شخصیت معنوی آنها را شکل می دهد.
نویسندگان «عادات قلبی» معتقدند که فردگرایی به سهولت مردم را از یادآوری و تذکر دور می کند. مکین تایر بر این باور است که افرادی که در این جوامع زندگی می کنند دائما تحت تأثیر سنت های روایتی می باشند. امور متفاوت، سنت های متفاوتی را نیز به همراه دارد. با در نظر گرفتن کلیساها به عنوان تذکر دهنده این مسأله مطرح می شود که میزان قدرت این یادآوری ها در امور خیر تا چه حد است؟ متفکرانی چون مکین تایر و بلا پاسخ این سوال را می دهند. تعداد بسیاری از آمریکائیان به کلیسا نمی روند یا اگر می روند به کلیساهای اجداد خود نمی روند و در کلیساها با بچه های خود شرکت نخواهند کرد. به عبارت دیگر احیای کلیسا مشکلات زیادی را به همراه دارد. از آنجا که منابع دیگر سنت مانند خانواده ها، گروه های نژادی و جوامع انسانی تحت فشار ناشی از تغییرات سنت هستند، کلیسا مرکز یادآوری سنت ها در نظر گرفته می شود. شرکت های تجاری و رسانه های جمعی، ارتباط سطحی و ضعیفی با گذشته دارند و در نتیجه مراسم فرسایشی کلیسا حائز اهمیت می گردد. زمانی که بسیاری از ارتباط های تاریخی ضعیف می شوند، یادآوری سنت ها توسط کلیسا چه فایده ای دارد؟ کلیسا باید همزمان با پرداختن به مسائل مهم زندگی، با نگاهی به گذشته مأموریت خاص خود را در حفظ سنت ها انجام دهد. کلیسا باید با نقل داستان های گذشته، زمان پیشین را به حال پیوند دهد. عنوان کلیسا به عنوان مرکز یادآوری سنت ها ممکن است از اهمیت کلیسا بکاهد اما این روایت ها به نوعی در آینده هویت «مسیحی» را حفظ خواهد کرد. در اولین نگاه، نقل داستان ها آسان به نظر می رسد. به طور کلی کاری که کلیسا انجام می دهد این است که علاوه بر روایت داستان ها، مراسم عبادی مرتبط با آنها را نیز به نمایش می گذارد.
اما این کار به ظاهر ساده، پیچیدگی های خاص خود را دارد زیرا باید در مورد اینکه چه سنت های یادآوری شود و چگونگی پیوند آن با زمان معاصر و تجسم این هویت میان شنونده و شخصیت های متن، به دقت عمل شود. روایت سنت ها مشکلات خاص خود را برای کلیسا به همراه دارد. یکی از این مشکلات این است که کلیسا خود را از مقام روایتگری محروم می سازد. با توجه به تبلیغات علمی، تاریخی و تئوریک، کلیسا به جای راوی داستان هایش فقط حرف می زند. باید به خاطر آورد که مردمی که به تئاتر می روند می خواهند شاهد یک نمایش باشند. آنها نمی خواهند تئوری بازیگری را بشنوند. مشکل دوم این است که سنت ها شامل کلیه روایت های مسیح در گذشته های بسیار دور می شود در حالی که می توان تنها گذشته مسیحیان معاصر یعنی اجداد و نیاکان خود را ترسیم نمود. اکنون کلیسا از نقل چنین داستان هایی شرمنده است زیرا می داند که تازه واردان، آن را درک نخواهند کرد. مشکل اساسی سوم افزایش رقابتی است که کلیسا با این عنوان با آن مواجه است. در نظر بگیرید آموزش گسترده بچه ها در مدارس درباره ی تاریخ گذشتگان و از آن مهم تر صنعت تصویر متحرک (کارتون) با چه قدرتی عمل می کند. مسأله چهارم، تأکید مداوم جامعه ما بر پیشرفت، نوآوری و ابداعات بشری است. داستان های گذشته مفید است اما انتظار ما این است که این داستان ها حامل روش های نو و ابتکارات جدیدی درباره آینده زندگی انسان باشد. بنابراین کلیسا می تواند گذشته را همانند فیلم های رمان تاریخی به نحو احسن به تصویر درآورد به گونه ای که گوئی مردم در آن فضا زندگی می کنند. بعضی از کلیساها ممکن است بهترین داستان تاریخی را که تاکنون شنیده اید تعریف کنند، اما حتی آن نوع داستان نیز هویت واقعی مسیحیت را القا نخواهد کرد مگر اینکه بارها و بارها به روش های نو بازگو گردد و با اشخاص دیگر و گذشته های که بخشی از سنت مردم هستند درهم تنیده شود. جالب است که کلیسا باید ضمن پرهیز از یادآوری تاریخی محلی، منطقه ای و ملی، به گونه ای تأثیر گذار داستان را روایت کند و وقایع منحصر به فرد را طوری مطرح سازد که نقش فعال و کارآمدی در ساختن آینده بشر داشته باشد.

کلیسا به عنوان فرقه
در قرن گذشته فرقه گرایی بخش عمده ی مسیحیت بود و مردم به همان اندازه که مسیحی بودند معتقد به آیین «پرسبتیری» یا «باپتیست» بودند. آنها کاتولیک و ارتدوکس بودند و هویت مسیحی آنها ورای این سنت ها بود. اما فرقه گرایی به روش های مختلف کاهش یافت. تعداد کمی از مردم به فرقه های خود وفادار ماندند و تعداد کمتری نیز فکر می کردند که فرقه آنان نسبت به فرقه های دیگر درک بهتری را از حقیقت ارائه می دهد و اعتقادی کمتری را بر پیروان خود تحمیل می کند. تام هسکنز، یک مسیحی مومن در اوائل چهل سالگی خود درباره ی وابستگی اش به فرقه گرایی چنین می گوید: «فکر نمی کنم برای مسیحی بودن باید پیرو مذهب خاصی باشم یا به نام سردر کلیساها نگاه کنم، بلکه باید تنها به دنبال برادری و اخوتی باشم که متعهد به حفظ آئین مسیح است. این جایگاه فعلی من است.» هسکنز خود را یک مسیحی معرفی می کند اما شخصیت او شبیه «بلا» و «شیلا» نیست که مذهب خود را به دنبال نام خود بیاورند. وی به شدت درگیر کلیساهای محلی است اما مسلما فرقه ها برایش مفهومی ندارند. او در حال حاضر از زندگیش خوشحال و راضی است زیرا خواهان تعلیمات مذهبی و انسانی است. او و خانواده اش سال ها به کلیساهای متفاوتی گرایش پیدا کرده اند. افراد بسیاری مانند تام هسکنز خود را مسیحی می دانند تا باپتیست، پرسبیترین یا کاتولیک. اما مسأله مهمی فراموش شده است. تصور کنید اگر همه ی مردم ایالات متحده فکر می کردند نیویورکی، سانفراسیسکویی، ویرجینیایی، غربی میانه یا ایتالیایی آمریکایی نیستند چه اتفاقی می افتاد؟ نوعی تصور واهی که در دهه 1950 بحث برانگیز شده بود بین همگان رواج می یافت، یعنی هیچ هویتی میان شخصیت خیالی و واقعی مردم وجود نداشت و همگی در تشابهی کسالت بار غرق می شدند. آیا سرنوشت کلیساها نیز به اینجا ختم می شود؟ فکر نمی کنم. در این مورد که مسیحیان و طرفدارن مدرنیسم با پرداختن به این توهمات بتوانند هویت جهانی خود را حفظ کنند، تردید دارم. شعار «جهانی فکر کنید، محلی عمل کنید»، به ذهن می رسد. همچنانکه مرزهای فرقه گرایی درهم می شکند و پیوند جهانی میان برادران مسیحی برقرار می گردد، هویت مسیحی بعد جهانی پیدا می کند. این هویت زمانی تقویت می شود که با هویت ملی توأم باشد اما هویت محلی و در رأس آن کلیسا مروج فرقه گرایی های متعدد است.
نکته مهم این است که هویت فرقه گرایی عملا همان هویت محلی است. نمونه آن را تقریبا در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی می بینیم. مردم خود را نیویورکی می نامند زیرا به آنها کمک می کند تا فضای جغرافیایی مشخصی پیدا کنند. وقتی خود را آمریکایی ایتالیایی می نامند در واقع نسبت محلی و شبکه خویشاوندی خود را ترسیم می کنند نه نسبت خود را با سازمانی در واشنگتن. در حقیقت سازمان های محلی مانند احزاب سیاسی نیز همچون فرقه ها توانایی خود را در حفظ وابستگی های مردم از دست می دهند. اما باشگاه های محلی شهری و سازمان های عمومی توسعه می یابند و مشابه آن در دنیای مذهب اتفاق می افتد یعنی مردم به کلیسای پرسبیترین می روند نه فقط به دلیل وابستگی عمیق به فرقه گرایی، بلکه به دلیل اینکه کشیش را دوست دارند، با مردم احساس راحتی می کنند، سبک معماری کلیسا هماهنگ با سلیقه ی آنان است، کلیسا چندان دور نیست و فعالیت های منظمی را برای خانواده ی آنها طراحی می کند. کلیسا به عنوان مرکز هویت ملی با دیگر انجمن های شهری به رقابت می پردازد. برنامه های مدرسه و تیم های ورزشی نیز همان کار را برای بچه ها انجام می دهند با این تفاوت که جذاب تر از کلیسای محلی عمل می کنند. انجمن های داوطلب، همسایگان و گروه های کاری هویت های محلی جوانان را تشکیل می دهند. اگر رهبران کلیسا معتقدند که مردم به دنبال یک «انجمن» هستند و فقط برای پیدا کردن آن در مراسم کلیسا شرکت می کنند، سخت در اشتباهند. به رغم فردگرایی جامعه ما اکثر مردم عضو انجمن های عمومی هستند در نتیجه آمدن آنها به کلیسا علت دیگری دارد.
مسأله دیگری که ناشی از رشد هویت محلی کلیسا است این است که اگر عوام به فرقه گرایی اهمیت ندهند، روحانیون حافظان فرقه گرایی خواهند بود. روحانیون کسانی هستند که بیشتر و بیشتر به ساختارهای بوروکراتیک که طی دو قرن گذشته بنا شده است و اکنون در حال فروپاشی است، اهمیت می دهند. اگر راهی برای پوشش هزینه های چنین ساختارهایی وجود داشت احتمالا آن را به عنوان مفری برای افزایش تعداد روحانیون در حال آموزش فرقه گرایی در نظر می گرفتند، هرچند که نتیجه احتمالی آن جدایی روحانیت و عوام باشد. روحانیون در حالی که بر مسند فرقه گرایی خود نشسته اند نوشته های خاص خود را می خوانند و با اینکه درباره سیاست ها و اظهارنظرهای عموم درباره فرقه گرایی بیمناک هستند، به دنبال ارتقای درجه در این شبکه هستند. عوام، خسران خود را ناشی از فعالیت های این قشر می دانند.

کلیسا به عنوان یک گروه حامی
هویت شخصی افراد همیشه از طریق تعامل مستقیم گروه های دوستانه شکل می گیرد. ما هم اکنون مسوولیت سنگین رشد شخصی و درک ذهنی خود را می پذیریم و ترجیح می دهیم خود را از خانواده هایمان اجتماعی تر کنیم. مضمون بحران زندگی متوسط و شعارهایی نظیر «هرگز برای داشتن دوران شاد کودکی دیر نیست» سنگینی این مسوولیت ها را نشان می دهد. این کاوش ها کاملا شخصی است اما به حمایت های سازمان ها نیز نیاز دارد، حمایتی که در هر مرحله از بازسازی هویت، نتیجه را به تبادل نظر بکشاند. اشتیاق به چنین حمایتی شاید بهترین مدعای طغیان گروه های خود یاری باشد. در یک بررسی ملی که در ماه نوامبر 1990 به عمل آمد، 29 درصد آمریکائیان گفتند که آنها «در حال حاضر عضو گروه کوچکی هستند که جلسات منظم دارند و از افراد گروه پشتیبانی می کنند.» 12 درصد دیگر گفتند که آنها در گذشته عضو چنین گروهی بودند اما حالا نیستند. به طور کلی ارتباط میان این گروه ها و اغلب ارتباط معنوی میان آنها، وابستگی به قدرت برتر را تأیید می کند زیرا در حقیقت بسیاری از این گروه ها از طرف کلیسا حمایت می شوند. تشکیل گروه های کوچک راهی بود تا کلیساهای بزرگ نیازهای مشروع پیروان خود را تأمین کنند و در بعضی موارد این گروه ها رشد بیشتری در سازمان های حامی خود داشته اند. در میان کسانی که عضو گروه های خودیاری هستند 73 درصد آنها گفتند که ایمانشان متأثر از عضویت آنها در گروه بود و از این تعداد نیز 70 درصد گفتند ایمانشان چنان تقویت شد که تأثیرات معنوی آن بین اعضای گروه ظاهر شد یعنی 90 درصد تعداد اعضا ادعا داشتند که راحت تر می توانند دیگران را ببخشند و 79 درصد احساس نزدیکی بیشتری به خدا داشتند و 66 درصد حتی تجربه استجابت دعا داشتند. با وجود آنکه بعد معنوی گروه تقویت می شد اما در پرورش و تقویت مسیحیت تأثیر چندانی نداشت. احتمالا کسانی که طی پنج سال گذشته عضو گروه های حامی بودند، کلیسای خود را مهم تر می دانستند. البته معلوم نیست کدام گروه کلیسا حامی منافع آنان بود و آیا قبلا علاقه بیشتری به کلیسا داشتند. از طرف دیگر 40 درصد اعضای گروه حامی می گفتند این گروه ها وابسته به فعالیت های کلیسا یا سازمان های مذهبی نیستند، به عبارت دیگر بسیاری از این گروه ها معنویتی را پرورش می دادند که در ارتباط با مسیحیت یا سنت مذاهب خاص دیگر نبود. اگر چنین است پس کلیساها با چالش دیگری مواجه هستند یعنی ادغام بیشتر این گروه ها با ساختارهای سنتی یا مشاهده ساختارهای جدیدی که عملا جانشین کلیسا می گردد. گروه های حامی به سختی وظایف سنتی کلیسا را انجام می دادند. از ابتدا نیز بر انتقال هویت به پدیده های جدید و حفظ هویت از طریق چرخه ی زندگی تأکید داشتم، به هرحال گروه های حامی، مناسب چنین نقشی نیستند. آنها حرف تازه ای برای بچه ها و والدینشان ندارند و اغلب به عمد و سنجیده برای گذار از بحران های خاص دوران جوانی طراحی می شوند. آنها نمی خواهند مردم از گهواره تا گور مراسم سنتی کلیسا را انجام دهند. احتمالا هویت «مسیحی» در قرن بیست ویکم ادامه دارد اما بقای آن بستگی به توان کلیساها و دیگر موسسات مذهبی دارد که به آن استمرار ببخشند. کلیساها چه به عنوان مراکز احیای سنت ها یا به عنوان فرقه ها با این شعار که جهانی فکر کنید، محلی عمل کنید و یا به عنوان گروه های حامی که موجب تغییر و تحول در هویت انسان می گردد، موسساتی هستند که برای شکل دادن و پرورش هویت مسیحیت وجودشان ضرورت دارند.