مشارع و مطارحات

این یکی از آثار مهم سهروردی و طولانی ترین نوشته اوست، که شامل آمیزه ای از مباحث استدلالی (یونانی) و اشراقی است. او در بخش مقدماتی کتاب آن را به همه کسانی توصیه می کند که تبحری در علوم استدلالی به دست نیاورده و بنابراین مسیر خود را در جهت حکمت متعالی اشراق مسدود کرده اند.
مقدمه این کتاب دارای اهمیت زیادی است، زیرا هدف و جایگاه کتاب را در میان دیگر آثار سهروردی توضیح می دهد و به وجود حلقه ای از یاران معنوی وی اشاره می کند. همانگونه که سهروردی بیان می کند: این کتاب شامل سه علم است که من بنا به خواسته شما برادران نوشته ام و در آن مباحث و ضوابطی آورده ام که در کتاب های دیگر یافت نمی شود، و جداً سودمند و نافع است.
آنها نتیجه استنباطات و تأملات خود من است، مع هذا، در این ضوابط از مآخذ مشائین منحرف نشده ام و چنانچه نکات و لطائفی درج کرده ام، آنها مأخوذ از اصول شریفه حکمت اشراق است که بی گمان برتر از آن چیزی است که مشائین اندیشیده اند.
کسی که انصاف دهد، پس از تأمل در کتاب های مشائین، در می یابد که این کتاب حاوی مطالب تازه ای است. هر کس که در علوم بحثی دستی ندارد، راه او به طرف فهم حکمت اشراق من مسدود است و لازم است که المشارع پیش از حکمة الاشراق و بعد از کتابی کوچک به نام تلویحات مطالعه شود. باید دانست که من در این کتاب ترتیبی را رعایت نکرده ام و در بعضی مواضع خود را ملتزم به علمی نکرده ام، بلکه غرضم طرح بحث بوده است، گرچه ممکن است کار به (بررسی) علوم متفرقه کشیده شده باشد. وقتی شخصی که به فلسفه استدلالی علاقه مند است این بخش را خوب فهمید و علم خود را از این لحاظ استحکام بخشید، می تواند به ریاضت های زاهدانه آغاز کند و به عرصه اشراق وارد شود تا بتواند بعضی از مبادی اشراق را به عیان ببیند.
اما صور سه گانه مذکور در حکمت اشراق به صورت علایم رمزی است که بر کسی روشن نیست و علم به اینها انسان را حاصل نمی آید مگر بعد از اشراق. سرآغاز حکمت بریدن از دنیا، وسط آن مشاهده انوار الهی، و آخر آن بی نهایتی است. و من این کتاب را کتاب "المشارع و المطارحات" نام نهاده ام.
از مطالب بالا آشکار می شود که این کتاب سهروردی تنها به سنت مشائین نوشته نشده، بلکه شامل پاره ای از تجارب عرفانی او نیز هست.
در بخش هفتم این کتاب، روش استدلالی را یکسو می نهد تا به شرح و بسط موضوعاتی از قبیل حیات پس از مرگ، واجب الوجودها و غیره بپردازد. مسائل ما بعد الطبیعه ای و معرفت شناختی که وی به آنها می پردازد، در بزرگترین اثرش حکمة الاشراق به تفصیل بررسی شده است. سهروردی در اهمیت رساله مقاومات می گوید:
ای برادران به شما وصیت می کنم که از هرچه جز خدا ببرید و بر تجرید مداومت ورزید، و کلید این امور در کتاب من حکمة الاشراق به ودیعت نهاده شده است. مسائلی که ما اینجا آورده ایم، هیچ جای دیگر بحث نکرده ایم. آن را بر اسلوبی ویزه ترتیب داده ایم که بر اثر انتشار آن ضایع نشود.
مشارع و مطارحات یکی از معدود جاهایی است که سهروردی به موضوع زبان اشراق می پردازد؛ این کتاب برای فهم حکمت اشراق و لسان اشراق بسیار مهم است. با توجه به چنین تحلیلی که ضمن بحث نور و ظلمت صورت می گیرد، سهروردی تا آنجا پیش می رود که تجارب عرفانی خویش را ارزیابی می کند.