واکنش منفی شدید

هیچ دعوت و برنامه ی اصلاحی ای در میان هر جمعیتی هر چند از نظر فرهنگ و تمدن پیشرفته باشند، خالی از واکنش منفی نمی باشد و هرگز نباید انتظار داشت که به ندای منادی اصلاح همه ی مردم پاسخ مثبت بگویند و از آن به گرمی استقبال نمایند. چیزی که هست کم و کیف مخالفتها و کارشکنیها و سنگ اندازیها، به عوامل مختلفی وابستگی دارد که مهمترین آنها پایه ی فرهنگی و آگاهی اجتماعی جمعیتی است که منادی اصلاح در میان آنان ظهور می نماید، و طرح اصلاحی خود را عرضه می دارد.
هیچ طرح اصلاحی ای در زمینه های فکری و علمی، فرهنگی و یا اقتصادی و سیاسی و بالأخص مذهبی نمی تواند توجه همگان را جلب کند و منافع پنداری و یا واقعی همه را تضمین نماید. در هر محیطی، هوشیاران غارتگر و چپاولگران آزمند که به عناوین گوناگون و با استفاده از ناتوانی و یا ناآگاهی جامعه، ثروت ملی و مردمی را به جیب می زنند، در برابر طرح اصلاحی مصلحان خیر اندیش و انسان دوست، مقاومت می نمایند و از طرق مختلف کارشکنی را آغاز کرده و سرانجام کمر به نابودی طرح، و قتل صاحب آن می بندند.
خیلی دور نرویم، «جان اف کندی» که خود یکی از مهره های سیاست کلی امریکا بود و هرگز نمی توانست بر خلاف اصول سیاسی امریکای جهانخوار گام بردارد وقتی خواست با الهام از ندای فطرت فاصله ی تبعیض نژادی را تا حدی کم کند، به دست یاران و دوستان خود ترور شد، و خون او آنچنان لوث شد که تاریخ نظیر آن را کمتر به خاطر دارد. تنها منافع مادی زراندوزان نیست که طرح مصلحان بشر دوست را تهدید می کند و سد راه می گردد، بلکه عوامل روحی دیگری مانند علاقه ی به قدرت و شیفتگی به مقام، طرح مصلحان را به مخاطره می اندازد و بزرگترین مانع را در مقابل افکار منادیان اصلاح پدید می آورد.
بالاتر از همه، تعصب به راه و روش نیاکان و دیرینگان است که تمام قدرتهای پراکنده زیر دفاع از ملیت و قومیت گرد می آورد و توده های ناآگاه را بر برنامه ی اصلاح طلب می شوراند. دعوت پیامبر گرامی (ص) در میان گروهی آغاز شد که از نظر فرهنگی و آگاهی از مصالح و مفاسد در پست ترین وضع قرار داشتند.
از طرف دیگر فراعنه ی مکه مانند بوجهل ها و بوسفیان ها و بولهب ها به مقام و منصب، دل بسته و سیادت خود را در تز مصلح نوخواسته در حال تزلزل و نابودی می دیدند. ضمنا تعصب به روش نیاکان به حد اعلی رسیده بود و عرب جاهلی حاضر نبود که گامی از آن عقب تر نهد. طبیعی است دعوت در چنین محیطی بدون واکنش منفی شدید نخواهد بود و هر سه عامل (انحطاط فرهنگی و فزونی ناآگاهی از مصالح مفاسد، علاقه به مقامو منصب و تعصب در روش نیاکان) حرکت چرخ اصلاح کند و احیانا متوقف می سازد. دعوت آسمانی پیامبر گرامی (ص) در چنین شرایط سخت و حساسی آغاز گردید و لذا جز یک اقلیت ناچیزی، اکثریت قریش و قبادل وابسته به آن، به مخالفت برخاسته و در هر زمان مطابق شرایط ویژه ی آن، برنامه ای پیاده کرده و مخالفت ورزید.