انواع ولایت تشریعی در جوامع

در برابر ولایت تکوینی، نوعی از ولایت وجود دارد که آن را ولایت تشریعی می گویند و آن عبارت است از: سلطه یک انسان به انسان یا به انسان های دیگر، از نظر راهنمایی در قانون.
این ولایت در قرآن مجید در آیات متعددی مطرح شده است. آنچه که در اسلام به عنوان یک واحد عقیدتی در این باره وجود دارد، این است: ولایت تشریعی نیز مانند ولایت تکوینی تعیینی، [منحصر و] مخصوص پیامبر اکرم (ص) است و قوانین اسلام به وسیله آن بزرگوار بیان شده است و پس از آن حضرت، تنها ائمه (ع) یا صحابه در روش اهل سنت می توانند تفسیر کننده آن قوانین باشند. در حقیقت، ائمه (ع) یا صحابه، مربیان و معلمان هستند نه قانون گذاران. در جوامع دیگر نیز دو نوع ولایت تشریعی دیده می شود: الف، ولایت تشریعی در حقوق پیرو. ب، ولایت تشریعی در حقوق پیشر. (1- منظور از حقوق پیرو این است که: انسان ها با تکیه به تشخیص مصالح و مفاسد زندگی خود فضایایی را [اغلب] به عنوان مواد حقوقی پذیرفته و آن را در قلمرو زندگی به اجرا در می آورند و هیچ مقام و شخصیتی حق دخالت در سرنوشت حقوقی مردم جامعه ندارد. هم چنین است اقتصاد سیاست اخلاق فرهنگ و... 2- حقوق پیشرو تأمین کننده ابعاد حقوقی شایسته مردم به آن قسمت از اصول و قواعدی است که ارتقاء و تکامل هویت انسانی را علاوه بر تنظیم حیات طبیعی آن تضمین نماید.)
ولایت تشریعی در حقوق پیشرو به عهده خود مردم است، به این معنا که: وقتی مردم خود نسبت به یک موضوعی راضی شدند و سیره و عادت خود را بر آن بنا نهادند، کم کم و با استحکام، تبعیت از آن موضوع، صورت قانونی به خود می گیرد. این همان حقوق پیرو است که امروزه گروهی از کشورهای غربی از آن تبعیت می کنند. معایب این قبیل حقوق فراوان است که ما تنها به یک نکته آن متذکر می شویم: افراد انسانی چون همواره در صدد اشباع تمایلات مادی و حیوانی خود می باشند، بنابراین کارها و روابطی را که ایجاد می کنند، اغلب بر اساس همان تمایلات بنا نهاده می شود. از این رو، دیگر برای انسان ها در حقوقی که تنها امضای کارهای مردم است، تکاملی مطرح نخواهد بود! تنها نتیجه ای که عاید چنین اجتماعی می شود، یعنی خدمتی که حقوق پیرو انجام می دهد، این است که: مردم به حقوق یکدیگر تجاوز نکنند! البته مردم، نه مافوق مردم، زیرا افراد برتر و بالاتر از مردم همواره در جوامع به صورت فراوان پیدا می شوند و قانون را مانند تار عنکوبت می دانند که نمی تواند آنان را به زنجیر بکشد.
باری ولایت تشریعی در حقوق پیشرو، آن حق مسلم است که برای قانون گذار یا قانون گذاران وجود دارد و آنان می توانند مطابق مصالح اجتماعی قانون هایی را وضع کنند و آنها را به سعادت اجتماعی شان نایل سازند. امروزه حقوق پیشرو در تمام بلوک شرقی و بعضی از کشورهای غربی مورد عمل و اجرا قرار می گیرد.