قرآن کتاب راهنمای انسان

از روز نخست که انسان آفریده شد، خداوند کتاب های آسمانی را فراروی او قرار داد تا راهنمای زندگی او باشند. در این کتاب های راهنما به انسان نشان داده شده است که از کجا آمده است، به کجا می رود، و چگونه باید صراط مستقیم بین آغاز و انجام را طی کند. قرآن که واپسین و کاملترین این کتاب ها است، در حقیقت امانتی است که خدا در میان انسان ها قرار داده تا از رهگذر عمل به تعالی آن، خلقت معنی یابد و آفرینش تفسیر شود؛ همانگونه که امروز نیز صنعتگران، مصنوعات خود را همراه با یک دفترچه راهنما در دسترس افراد می گذارند تا راه به کارگیری آن را بیاموزند. خداوند به انسان وعده داده است که اگر به این کتاب راهنما و تعالیم آن دل ببندد، از همه آسمان و زمین برتر می شود؛ و اگر آن را کنار نهد، بسیاری از موجودات دیگر بر او برتری می یابند. در قرآن کریم آمده است: «انا عرضنا الامانه علی السموات و الارض و الجبال فابین ان یحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان انه کان ظلوما جهولا؛ ما امانت را بر آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه کردیم. آنها از تحمل آن سرباز زدند و از آن اندیشناک شدند. تنها انسان بود که آن را تحمل کرد؛ و به راستی او ستمکار و نادان است» (احزاب/ 72).
بر این اساس، امانت سنگین خداوند، یعنی معرفت و ولایت، بر همه نظام هستی عرضه شد، اما تنها انسان آنرا تحمل کرد. این نشان می دهد که از انسان کاری ساخته است که از سپهر و زمین و کوه ساخته نیست. اما در همین کتاب راهنما آمده است که انسان با این همه شکوه و نیرو، اگر خود را در محدوده تن خلاصه کند و به چاه ماده فرو افتد، از آن برتری نیز به زیر می آید. اینجاست که بدینگونه تعبیر می شود: «لخلق السموات و الارض اکبر من خلق الناس؛ به راستی، آفرینش آسمان ها و زمین، برتر از آفرینش انسان است» (غافر/ 57). و با همین اعتبار است که به انسان خطاب می شود: «انک لن تخرق الارض و لن تبلغ الجبال طولا؛ تو هرگز نمی توانی زمین را بشکافی و هیچگاه به سرافرازی کوه دست نمی یابی» (اسراء/ 37). این کتاب راهنما هم شکوه انسان را نمایانده و هم ناتوانی اورا؛ تا به وی نشان دهد که او نیز همانند یکابزار صنعتی هدفمند -مانند رادیو- اگر با نظم و درستی کار کند، می تواند پیام شرق جهان را به غرب و برعکس برساند؛ اما همین ابزار قدرتمند با اندکی بی نظمی، به شیء ناتوان و کم ارزشی تبدیل می گردد.