حفظ سلامتی و بهداشت عمومی در اسلام

در طب اسلامی، پیشگیری از بیماری بیش از درمان مورد توجه بوده است. بنابراین، در تاریخ این طب، مسأله بهداشت و پزشکی پیشگیرانه هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ عملی نقش بسیار مهمی داشته است.
تأکید بر بهداشت شخصی و نظافت در پزشکی اسلامی در واقع نتیجه تأثیر مستقیم تعلیمات اسلامی است. رعایت طهارت دینی، مستلزم آن بود که مسلمانان به صورت منظم، خود را شست و شو دهند. در این بین، به کار بردن مسواک، به دوره خود حضرت محمد (ص) باز می گشت و بعضی از اوامر و نواهی مربوط به بهداشت شخصی و عمومی، مستقمیما تعلیمات شریعت ناشی می شد. همین امر در مورد مسائل پرهیزانه نیز صحت دارد. که فقط خودداری کامل از نوشیدن الکل و خوردن گوشت خوک را شامل نمی شود، بلکه روزه داشتن و دست کشیدن پیش از سیری کامل، آهسته خوردن و بسیاری چیزهای دیگر را هم در بر می گیرد. جنبه های پزشکی اسلامی وابسته به بهداشت و حفظ الصحه عمومی، هم از قبیل تعلیمات دینی را شامل می شود و هم تعلیمات پزشکی محض را که از طریق تجربه و دانش هزاران سال پژوهش و دقت فراهم آمده است.
در کتاب های مهم پزشکی اسلام، یک بخش خاص همواره به بهداشت اختصاص داشت و علاوه بر این، کتاب های ویژه ای در خصوص رعایت بهداشت و حفظ الصحه تألیف شده بود که مشهورترین آن ها، عبارت از تألیفات اسحاق ابن عمران، ابن جزار، ابن مطران، فخرالدین رازی و ابن قف بود. علاوه بر این، آنچه محمد زکریای رازی و ابن سینا در این باره نوشته اند، نشان دهنده نقش پرهیز در پزشکی اسلامی است و نقش آن بیش از نقش موجود در پزشکی نوین است. مسلمانان نوع خوراک و طریق صرف شدن آن را به صورت مستقیم با سلامتی مرتبط می دانستند.
زکریای رازی، به عواملی چون گرما، باد و رطوبت، مقدار رعایت شدن نظافت در محل زندگی و خصوصا حمام، توجه زیادی نشان می داد و همواره استنشاق هوای سالم و استفاده از تهویه و توجه به درجه حرارت اتاق بیمار، آب آشامیدنی سالم و شست و شوی کافی را مورد توصیه مکرر قرار می داد.

نقش حمام سنتی در سلامتی و بهداشت
حمام سنتی، به خصوص از منظر موارد استعمال پزشکی آن، اهمیت خاصی دارد و از این رو انواع آن را به اشکال گوناگون، در سر تا سر جهان اسلامی می توان مورد مشاهده قرار داد؛ چرا که تطهیر بدنی با اشکال گوناگونی خود، از وظایف دینی اسلامی مسلمانان بود، لذا از قدیم گرمابه هایی ساخته شده بود و امروزه نیز در بلاد اسلامی، دهکده ای را نمی توان یافت که دارای حمام عمومی نباشد. حمام کردن به صورت منظم، هم برای انجام شعایر اسلامی و هم ملاحظات بهداشتی دارای موضوعیت بود. علاوه بر این، استفاده از هوا، آب سرد و گرم، مشت و مال (ماساژ) که در حمام های سنتی توسط افراد کار آزموده صورت می گرفت، توسط پزشکان مسلمان جهت منظورهای پزشکی تجویز می شد و رساله های گوناگونی در این باره تألیف شده است، همچون رساله «قسطی بن لوقا».
در گرمابه ها بعضی از شربت ها و عرق های گیاهی نیز نوشیده می شد. پزشکان، حمام را برای مداواهای گوناگون از معالجه سر درد گرفته تا تقویت و تجدید نیروی جنسی مفید و لازم تشخیص می دادند.
ابن سینا نیز در مباحث مختلف خود، از موارد استعمال طبی گرمابه سخن گفته است. روایت شده است که ابن سینا و زکریای رازی، بعضی از بیماران خود را در حمام مداوا می کردند.