دیدگاه اشاعره در مورد تدبر در قرآن

در تحلیل و شناخت محتوای قرآن کریم نخستین سؤالی که مطرح می شود این است که آیا اساسا قرآن قابل شناخت و بررسی هست؟ آیا می توان در مطالب و مسائل قرآن تفکر و تدبر کرد؟ یا آنکه این کتاب اساسا برای شناختن عرضه نشده بلکه صرفا برای تلاوت و قرائت و یا برای ثواب بردن و تبرک و تیمن است؟
ممکن است به ذهن خطور کند که این سؤال مورد ندارد، زیرا در این جهت که قرآن کتابی برای شناخت است کسی تردید ندارد.
اما نظر به اینکه در دنیای اسلام به علل مختلف جریان های نامطلوبی در موضوع شناخت قرآن پیش آمد که در انحطاط مسلمین تأثیر بi سزایی داشته است و متأسفانه هنوز هم ریشه های آن افکار منحط و خطرناک در جامعه ما و جود دارد، توضیحاتی لازم است.
در تاریخ اسلام گروه هایی بودند که قرآن را دور از دسترس عامه می دانستند. اخباری گری یکی از این گروه ها بودند. همچنین از جمله اینان اشاعره را می توان نام برد که معتقد بودند شناخت قرآن معنایش تدبر در آیات قرآن نیست. بلکه معنای آن فهم معانی تحت اللفظی آیات است. معنایش این است که هرچه از ظاهر آیات فهمیدیم همان را قبول کنیم و کاری به باطن آن نداشته باشیم.
طبیعی است که این شیوه برخورد با قرآن خیلی زود باعث انحراف و گمراهی می شود؛ زیرا اینان ناگزیر از توضیح معنای آیات بودند اما چون عقل را تعطیل کرده بودند قهرا نوعی برداشت عوامانه از قرآن برایشان حاصل می شد. آنها به دلیل همین طرز تفکر خیلی زود از جاده درک صحیح منحرف شدند و اعتقادات نادرستی پیدا کردند؛ از جمله اینکه به تجسم -یعنی جسم بودن خدای تعالی- و صدها اعتقاد انحرافی دیگر نظیر امکان رؤیت خدا با چشم و گفتگو با خدا با زبان بشری و... قائل شدند.