بررسی روایاتی درباره نسبت دادن مکان و حرکت به خداوند سبحان

علی بن الحسین بن علی بن فضاله از پدرش روایت کند که گفت: از امام رضا (ع) درباره این آیه پرسیدم: «و جاء ربک و الملک صفا صفا؛ و (فرمان) پروردگارت و فرشته (ها) صف‏ در صف آيند» (فجر/ 22) فرمود: «منزه و والاست خدایی که به آمد و شد و جابجایی توصیف نگردد. مقصود از این تعبیر آمدن امر پروردگار است.» و نیز، ابراهیم بن ابی محمود گوید: به امام هشتم (ع) عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! نظر شما درباره این حدیث که از رسول الله بدین گونه روایت می کنند چیست؟ می گویند آن حضرت فرموده است: «خداوند متعال هر شب به آسمان دنیا فرود می آید.». فرمود: «لعنت خدا بر آنان باد که سخن را از جایگاه خود منحرف می کنند. به خدا سوگند رسول خدا چنین نفرموده است. آن حضرت فرموده است: خداوند متعال هر شب در ثلث آخر شب و شب جمعه اول شب، فرشته ای را به آسمان دنیا فرو می فرستد و به او فرمان می دهد تا ندا کند: آیا سوال کننده ای هست تا او را عطا دهم؟ آیا توبه کننده ای هست تا او را ببخشانم؟ آیا استغفار کننده ای هست تا او را بیامرزم؟ ای جوینده خیر بشتاب! ای جوینده شر کوتاه بیا! آن فرشته همواره بدین گونه ندا در می دهد تا صبح فرا رسد و با فرا رسیدن صبح به جایگاه خود در ملکوت آسمان باز می گردد. این حدیث را پدرم از جدم از رسول الله بر این بیان داشت.»
و نیز، یونس بن عبدالرحمن گوید: به امام هفتم، موسی بن جعفر (ع) عرض کردم: خداوند برای چه پیامبرش را به آسمان برد و از آنجا به سدرة المنتهی و از آنجا به حجب النور و بعد در آنجا با او به نجوا و سخن پرداخت؟ خداوند که جا و مکان ندارد؟ امام (ع) فرمود: «خداوند متعال را نه مکانی دربرگیرد و نه زمانی بر او گذرد. بلکه ذات اقدس حق اراده فرموده تا بدین وسیله فرشتگان و آسمان نشینانش را شرافت و کرامت بخشد، و شگفتی های آفرینش و آفریننده را به او نشان دهد تا در فرود و بازگشت بازگو نماید. و این بدان گونه که تشبیه کنندگان می گویند، نیست. منزه است خدای متعال از آنچه شریک او می سازند».
و نیز، زید بن علی گوید: به پدرم امام زین العابدین (ع) عرض کردم: پدر جان! درباره جدم رسول خدا آگاهم کن؛ چرا که آنگاه که به آسمان برده شد و خدای عزوجل پنجاه نماز برای او مقرر فرمود، چگونه خواستار تخفیف برای امت خود نشد تا موسی بن عمران به او گفت: نزد خدا باز کرد و درخواست تخفیف کن که امت تو، توان این را ندارد. پدرم فرمود: «پسرم! رسول خدا هیچ گاه بر خدا پیشی نمی گرفت و در فرمان خدا چون و چرا نمی کرد. ولی چون موسی (ع) چنان درخواستی از او نمود و بدین وسیله شفیع امتش گردید، رد شفاعت برادرش موسی (ع) را روا نداشت. پس، به سوی خدای عزوجل بازگشت و درخواست تخفیف کرد تا آن را به پنج نماز رسانید». زید گوید گفتم: پدرجان! چرا بعد از پنج نماز به سوی پروردگارش بازنگشت و درخواست تخفیف نکرد؟ فرمود: آن حضرت چنین خواست که امتش، هم به تخفیف رسند و هم پاداش پنجاه نماز را دریابند. زیرا خدای عزوجل فرموده: «من جاء بالحسنه فله عشر أمثالها؛ هر کس یک حسنه بیاورد برای او ده برابر باشد» (انعام/ 160)، مگر نمی دانی آن حضرت هنگامی که به زمین فرود آمد جبرئیل بر او نازل گردید و گفت: ای محمد! پروردگارت بر تو سلام می رساند و می فرماید این پنج نماز به جای پنجاه نماز است: «ما یبدل القول لدی و ما أنا بظللام للعبید؛ سخن مرا تبدیل و تغییری نیست و من هرگز نسبت به بندگانم ستمگار نخواهم بود» (ق/ 29).
زید گوید گفتم: پدر جان! مگر نه آنکه خداوند متعال توصیف ناپذیر است؟ فرمود: آری، خداوند منزه از توصیف است. گفتم: پس این سخن موسی به رسول خدا که گفت: به سوی پروردگارت بازگرد به چه معنی است؟ فرمود: معنای آن معنای سخن ابراهیم (ع) در قرآن است که گفت: «إنی ذاهب إلی ربی سیهدین؛ من به سوی پروردگارم می روم که هدایتم نماید» (صافات/ 99). و نیز به معنای سخن خود موسی (ع) در قرآن است که گفت: «و عجلت إلیک رب لترضی؛ پروردگارا به سوی تو شتافتم تا خشنود شوی» (طه/ 84). و به معنای سخن خداوند عزوجل در قرآن است که می فرماید: «ففروا إلی الله؛ به سوی خدا بشتابید» (ذاریات/ 50). یعنی قصد خانه خدا کنید. پسرم! کعبه خانه خداست و کسی که قصد رفتن به خانه کند، قصد رفتن به سوی خدا کرده است. و مساجد خانه های خدایند، و هرکس به سوی مساجد رود، مسلما به سوی خدا رفته و قصد او کرده است. و نمازگزار تا زمانی که در حال نماز است، فرا روی خدای عزوجل ایستاده است. و خدای متعال را در آسمانها مکانهایی است که هرکس را بدانجا بالا برند، به سوی خدا بالا برده اند. مگر این سخن خدای عزوجل را نشنیده ای که می فرماید: «تعرج الملائکه و الـــروح إلیه؛ فرشتگان و روح به سوی او بالا می روند» (معارج/ 4). و نیز می فرماید: «إلیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه؛ سخنان پاکیزه به سوی او بالا می روند و کار شایسته بالایش می برد» (فاطر/ 10).