نقش تعلیم و تربیت در حفظ موجودیت انسان

یکی از موارد با اهمیت در تعلیم و تربیت، این است که انسان حقیقت وجودی خود را بفهمد و آن را حفظ کند، در واقع آیا برای انسان هایی که در دوران تعلیم و تربیت توانسته اند آزادی معقول را به دست بیاورند و با روشی معقول از حق گزینش استفاده کنند، راهی وجود دارد که وقتی وارد جامعه می شوند، امواج جامعه آنان را با کوبیدن به این صخره و آن کوه و انداختن آن ها در سنگلاخ ها و خارستان ها نابود نسازد؟
پاسخ این سؤال بسیار با اهمیت، چنین است: آری، آن راه عبارت است از هماهنگی متصدیان سیاست (مدیریت) جامعه و قوانین و توجیه های فرهنگی در به وجود آوردن فضایی که نتیجه تعلیم و تربیت های سازنده را در جامعه محو و نابود نسازد. بر این اساس، می توان گفت: وحدت و هماهنگی همه ابعاد حیات انسان ها، همان گونه که به عنوان مبنای اصلی اسلام است، باید از همه دیدگاه ها به جریان افتد تا تعلیم و تربیت سازنده نیز به نتایج خود برسد.
این، یک تصور بدیهی است که یک جاندار، فعالیت های زندگی خود را با سلامتی و صحت همه اعضای بدن می تواند انجام بدهد و با کوچک ترین نقص در یکی از اعضاء، به همان اندازه و کیفیت، فعالیت زندگی جاندار مختل می شود. اما قضیه وحدت ابعاد حیات انسانی، از مسئله ای که گفتیم، بسیار فراتر می رود و آن این است که با ورود اختلال به یکی از ابعاد حیات انسانی، ابعاد دیگر نیز مختل می شود. به این معنا که: اگر بعد اقتصادی انسان، در حال انفرادی و در حال جمعی غیر منطقی باشد، حقوق، سیاست، اخلاق و همه عناصر فرهنگی او نیز غیر منطقی خواهد بود و اگر بعد حقوقی یک انسان یا یک جامعه بی اساس بوده و ظالمانه باشد، بدیهی است بقیه ابعاد نیز ظالمانه و بی اساس خواهد بود.
اگر وضع انسانی را درست مورد توجه قرار بدهیم، خواهیم دید که اساسی ترین نقش را در اصلاح و تنظیم همه ابعاد انسانی و به فعلیت رساندن وحدت و هماهنگی آن ها، همین تعلیم و تربیت به عهده دارد که متأسفانه اهمیت شایسته آن، تا امروز برای مردم جوامع قابل درک ساخته نشده است. بنابراین، این که می بینیم حتی با اهمیت دادن به مسئله تعلیم و تربیت، نتایج مطلوب به دست نمی آید و به محض این که انسان های مورد تعلیم و تربیت وارد جامعه می شوند، با انگیزه ها و عوامل موجود درجامعه رنگ آمیزی و توجیه می گردند، به خاطر نا هماهنگی پدیده ها و ابعاد انسان در جامعه با مفاد تعلیم و تربیت هاست.
با این حال، یک نکته بسیار مهم در این مبحث وجود دارد که اگر مراعات شود، مطمئنا تعلیم و تربیت را بارور خواهد ساخت و آن این است: این قضیه را که «انسان به تنهایی، هم فردی است و هم اجتماعی، هم قطره است و هم دریا؛ هم معلول است و هم علت»، حتما و حتما در تعلیم و تربیت بگنجانیم؛ به انسان مورد تعلیم و تربیت بفهمانیم و برای او قابل پذیرش بسازیم که: تو به خاطر داشتن قدرت های متنوع، می توانی که در زیر عوامل محیط و اجتماع متلاشی نشوی و موجودیت خودت را حفظ کنی، و به قول طغرایی:
و إنما رجل الدنیا و واحدها *** من لایعول فی الدنیا علی رجل
«و جز این نیست که مرد دنیا و یگانه مرد دنیا، کسی است که در دنیا به هیچ مردی تکیه نکند»