انسان متعالی و انسان پست از دیدگاه قرآن

این کدام انسان است که، گاهی قرآن می فرماید: انسان بالاتر از مجموعه نظام کیهانی است و کاری از او ساخته است که از آسمانها، زمین و سلسله جبال ساخته نیست. و گاهی همین قرآن می فرماید: کوه بهتر و بالاتر از انسان است و آسمان و زمین از او بهتر هستند. اگر انسان بار امانت را بفهمد و ببرد، از این نظام کیهانی می گذرد و اگر در حد ظلوم و جهول بماند مصداق: «مثل الذین حملوا التوراة ثم لم یحملوها؛ مثل کسانی که تورات بر آنان بار شد آنگاه آن را به کار نبستند.» (جمعه/ 5) می شود. انسان است و بینش مادی او، انسان است و قدرت مادی او، اوست و تن محوری او. به انسانی که فقط در محدوده تن می اندیشد، ذات اقدس اله می فرماید: «لخلق السموات و الارض اکـبر من خلق الناس؛ قطعا خلقت آسمانها و زمین بزرگتر از خلقت انسان است.» (مؤمن/ 57) و در جایی دیگر می فرماید: «انک لن تخرق الارض و لن تبلغ الجبال طولا؛ تو زمین را توان شکافتن نداری و در بلندی نیز به کوهها نمی رسی.» (اسراء/ 37) هرچه گردنکشی کنی به کوه نمی رسی، و هر اندازه پافشاری نمایی زمین را نمی توانی بشکافی، تو یک جرمی هستی در حد هشتاد یا صد کیلو سنگ! زمین و کوه از تو سنگین تر و آسمان از تو بلندتر است، همین قرآنی که می فرماید: انسان از آسمانها گذشته و می گذرد اگر نتواند این بار را به مقصد برساند همین قرآن به او می فرماید: «لخلق السموات و الارض اکبر من خلق الناس» می فرماید: «أأنتم أشد خلقا أم السماء بناها، رفع سمکها فسواها واغطش لیلها وأخرج ضحاها؛ آیا آفرینش شما دشوارتر است یا آسمانی که آن را بنا کرده است، سقفش را برافراشت و آن را درست کرد، شبش را تیره و روزش را آشکار ساخت.» (نازعات/ 28-29) شما بلندترید یا آسمان؟ شما بلندترید یا کوه؟
انسان در یک بازار تجاری به سر می برد که در داد و ستدش سخن از میلیاردها نیست، بلکه امرش دایر است بین این که: یا زیردست و پای هر سنگ و چدنی نرم شود، یا از نظام کیهانی پر بکشد، و به برکت او همه ماسوا روزی خورد، که:
نه در اختر حرکت بود و نه در قطب سکون *** گر نبودی به زمین خاک نشـینانی چند
انسان بین چنین نفی و اثباتی قرار دارد، یا از سنگ پست تر می شود و یا از همه آسمانها فراتر می رود.